кватэры, прыслухаўся i таямнiча i радасна замiргаў, пачаў падаваць знакi. Рымскi выцягнуў шыю.
— Артыста Воланда можна папрасiць? — салодка спытаўся Варэнуха.
— Яны занятыя, — адказала слухаўка трэснутым голасам. — А хто пытаецца?
— Адмiнiстратар Вар’етэ Варэнуха.
— Iван Савельевiч? — радасна закрычала слухаўка. — Вельмi рады пачуць ваш голас! Як ваша здароўе?
— Мерсi, — ледзь адказаў Варэнуха, — а з кiм я гавару?
— Памочнiк яго, памочнiк i перакладнiк Кароўеў, — трашчала слухаўка, гатовы да вашых паслуг, дарагi Iван Савельевiч! Распараджайцеся мной, як вам трэба. Слухаю?
— Выбачайце, а Сцяпана Багданавiча Лiхадзеева зараз няма дома?
— На жаль, няма! Няма! — крычала слухаўка. — Паехаў.
— А куды?
— За горад на прагулку на машыне.
— Я… як? На… прагулку?.. А калi ж ён вернецца?
— А сказаў, падыхаю свежым паветрам i вярнуся!
— Ага… — разгублена сказаў Варэнуха. — Мерсi. Майце ласку, перадайце мсье Воланду, што выступленне яго сёння, у трэцiм аддзяленнi.
— Слухаюся. А як жа. Абавязкова. Тэрмiнова. Найабавязкова. Перадам, коратка стукала слухаўка.
— Усяго добрага, — здзiўлена сказаў Варэнуха.
— Прашу выслухаць, — гаварыла слухаўка, — мае найлепшыя гарачыя прывiтаннi i пажаданнi! Поспехаў! Удач. Поўнага шчасця. Усяго!
— Ну, вядома! Я ж гаварыў! — узбуджана крычаў адмiнiстратар. — Нiякая не Ялта, а ён за горад паехаў!
— Ну, калi гэта сапраўды так, — пабялеў ад злосцi фiндырэктар i сказаў: Дык гэта сапраўды свiнства. I слоў няма!
Тут адмiнiстратар падскочыў i крыкнуў гэтак, што Рымскi здрыгануўся:
— Успомнiў! Успомнiў! У Пушкiне адчынiлася чабурэчная «Ялта»! Усё зразумела. Паехаў туды, напiўся i зараз адтуль тэлеграфуе!
— Ну, гэта ўжо занадта, — у фiндырэктара торгалася шчака i ў вачах гарэла сапраўдная злосць, — ну што ж, дорага яму гэтая прагулянка абыдзецца, — тут ён раптам спатыкнуўся i нерашуча дадаў: — Але як жа, крымiнальны вышук…
— Глупства гэта! Яго самога штучкi, — перабiў экспансiўны адмiнiстратар i спытаўся: — А пакет везцi?
— Абавязкова, — адказаў Рымскi.
I зноў адчынiлiся дзверы, i зноў зайшла тая самая… «Яна!» — чамусьцi з сумам падумаў Рымскi. I абодва ўсталi насустрач паштальёнцы.
Цяпер у тэлеграме былi наступныя словы: «Дзякуй пацверджанне тэрмiнова пяцьсот крымiнальны вышук заўтра вылятаю Маскву Лiхадзееў».
— Ён зусiм звар’яцеў… — слаба сказаў Варэнуха.
Рымскi пазванiў ключамi, дастаў з шуфлядкi незгаральнае шафы грошы, адлiчыў пяцьсот рублёў, пазванiў, уручыў кур’еру грошы i адправiў яго на тэлеграф.
— Злiтуйцеся, Грыгорый Данiлавiч, — не верачы сваiм вачам, прамовiў Варэнуха, — па-мойму, ты дарэмна грошы высылаеш.
— Яны вернуцца назад, — адказаў Рымскi цiха, — а вось ён на поўную катушку адкажа за гэты пiкнiчок, — i дадаў, паказваючы на партфель Варэнухi: — Едзь, Iван Савельевiч, не марудзь.
I Варэнуха з партфелем выбег з кабiнета. Ён сышоў на першы паверх, убачыў даўжэзную чаргу каля касы, даведаўся ад касiркi, што тая праз гадзiну чакае аншлагу, таму што публiка проста валам валiць, як толькi ўбачыла дадатковую афiшу, загадаў касiрцы загнуць i не прадаваць трыццаць лепшых месцаў у ложах i ў партэры, выскачыў з касы, адразу ж на хаду адбiўся ад надакучлiвых кантрамарачнiкаў i нырнуў у свой кабiнет. У гэты час затрашчаў тэлефон.
— Слухаю! — крыкнуў Варэнуха.
— Iван Савельевiч? — спыталася слухаўка брыдкiм гугнявым голасам.
— Яго няма ў тэатры! — крыкнуў спачатку Варэнуха, але слухаўка адразу ж перапынiла яго:
— Не прытварайцеся, Iван Савельевiч, а слухайце. Тэлеграмы гэтыя нiкуды не нясiце i нiкому не паказвайце.
— Хто гэта гаворыць? — зароў Варэнуха. — Хопiць, грамадзянiн, гэтакiх штучак! Вас зараз жа знойдуць! Ваш нумар?
— Варэнуха, — адклiкнуўся ўсё той жа брыдкi голас, — ты па-расейску разумееш? Не насi нiкуды тэлеграмы.
— А, дык вы не супакойваецеся? — люта закрычаў адмiнiстратар. — Ну глядзiце ў мяне! Вы за гэта атрымаеце! — Ён крычаў у слухаўку яшчэ нейкiя патрозы, але змоўк, таму што адчуў, што ў слухаўцы яго ўжо нiхто не слухае.
Тут у кабiнеце неяк хутка пачало цямнець. Варэнуха выбег, замкнуў дзверы i праз бакавы выхад пакiраваў у летнi сад.
Адмiнiстратар быў узбуджаны i поўны энергii. Пасля нахабнага званка ён болей не сумняваўся, што хулiганская шайка вытварае брыдкiя штучкi i што штучкi гэтыя звязаны са знiкненнем Лiхадзеева. Жаданне вывесцi на чыстую ваду лiхадзеяў вяло адмiнiстратара, i, як нi дзiўна, у iм нарадзiлася прадчуванне чагосьцi прыемнага. Гэтак бывае, калi чалавек iмкнецца апынуцца ў цэнтры ўвагi, прынесцi куды-небудзь сенсацыйнае паведамленне.
У садзе вецер павеяў у твар адмiнiстратару i запарушыў яму вочы пяском, нiбы перасцерагаў, заступаў дарогу. Ляпнула на другiм паверсе рама гэтак, што ледзь не вылецела шкло, у вершалiнах лiп i клёнаў трывожна прашумела. Пацямнела i пасвяжэла. Адмiнiстратар працёр вочы i ўбачыў, што нiзка над Масквою паўзе жаўтапузая навальнiчная хмара. Удалечынi густа завуркатала.
Як нi спяшаўся Варэнуха, неадольнае жаданне прымусiла яго забегчы на хвiлiнку ў летнюю прыбiральню, каб на хаду праверыць, цi надзеў манцёр сетку на лямпачку.
Прабягаючы паўз цiр, Варэнуха трапiў у густы зараснiк бэзу, у якiм стаяла блакiтная будынiнка прыбiральнi. Манцёр аказаўся акуратным чалавекам, лямпачка пад дахам у мужчынскiм аддзяленнi ўжо была абцягнута металiчнай сеткай, але адно засмучала адмiнiстратара, што нават у пераднавальнiчным прыцемку было вiдаць, што сцены ўжо размаляваны вугалем i алоўкам.
— Ну што гэта за!.. — пачаў быў адмiнiстратар i раптам пачуў за сабой голас, якi мурлыкнуў:
— Гэта вы, Iван Савельевiч?
Варэнуха здрыгануўся, азiрнуўся i ўбачыў нейкага невялiчкага таўстуна, як здалося, з кашэчым тварам.
— Ну я, — непрыязна адказаў Варэнуха.
— Вельмi, вельмi прыемна, — пiсклявым голасам абазваўся котападобны таўстунок i раптам замахнуўся i ўлупiў Варэнуху ў вуха гэтак, што шапачка зляцела з галавы ў адмiнiстратара i знiкла ў адтулiне.
Ад таўстуновага ўдару ўся прыбiральня на iмгненне асвятлiлася дрыготкiм святлом, а з неба азваўся грамавы ўдар. Потым яшчэ раз блiснула, i перад адмiнiстратарам узнiк другi — маленькi, але з атлетычнымi плячыма, вогненна-рыжы, адно вока з бяльмом, рот з iклом. Гэты другi, мабыць, ляўша, упляжыў адмiнiстратару ў другое вуха. У адказ зноў грымнула ў небе, i на драўляны дах прыбiральнi абрынуўся лiвень.
— Што вы, тавары… — прашаптаў ашалелы адмiнiстратар, змiкiцiў, што слова «таварышы» нiяк не падыходзiць да бандытаў, якiя напалi на чалавека ў грамадскiм туалеце, прахрыпеў: — Грамадзя… — i спахапiўся, што i гэтае назвы яны не заслугоўваюць, i атрымаў трэцi страшэнны ўдар,ужо невядома ад каго з гэтых двух, гэтак, што з носа на талстоўку хлынула кроў.
— Што ў цябе ў партфелi, паразiт? — пранiзлiва закрычаў падобны на ката. Тэлеграмы? А цябе папярэджвалi па тэлефоне, каб ты iх нiкуды не насiў? Папярэджвалi, я ў цябе пытаюся?
— Папярэдж… джвалi… джвалi… — задыхаючыся, адказаў адмiнiстратар.
— А ты ўсё ж пабег? Давай сюды партфель, гад! — тым самым гугнявым голасам, якi чуваць быў у тэлефоне, крыкнуў другi i вырваў партфель з дрыжачых рук у Варэнухi.
I абодва падхапiлi адмiнiстратара пад рукi, вывалаклi з саду i панеслiся з iм над Садовай. Навальнiца бушавала на ўсю сiлу, вада з грукатам i ровам ляцела ў каналiзацыйныя адтулiны, усюды пухiрылiся, уздымалiся хвалi, з дахаў перла i паўз трубы, з падваротнi цяклi пенiстыя рэкi. Усё жывое змылася з Садовае, i выратаваць Iвана Савельевiча не было каму. Падскокваючы ў каламутных рэках, асветленыя маланкамi бандыты ўмiг давалаклi напаўжывога адмiнiстратара да No 302-бiс, уляцелi разам з iм у падваротню, дзе да сцяны тулiлiся дзве босыя жанчыны, якiя свае туфлi i панчохi трымалi ў руках, затым кiнулiся ў шосты пад’езд, i амаль звар’яцелы Варэнуха быў узнесены на пяты паверх i кiнуты на падлогу ў добра знаёмым яму пярэднiм пакоi ў кватэры Сцёпы Лiхадзеева.
Тут абодва бандыты згiнулi, а замест iх з’явiлася ў прыхожым пакоi зусiм голая дзявуля — рыжая, з гарачымi фасфарычнымi вачыма.
Варэнуха зразумеў, што гэта i ёсць тое сама страшнае, што толькi можа здарыцца з iм, застагнаў, адступiўся да сцяны. А дзявуля падышла да адмiнiстратара i паклала далонi на яго плечы. Валасы на Варэнуху ўсталi дыба, таму што ён нават скрозь халодную вiльготную тканiну талстоўкi адчуў, што далонi гэтыя яшчэ халаднейшыя, што яны халодныя смяротным холадам.
— Ну, дай я цябе пацалую, — пяшчотна сказала дзявуля, i ля самых ягоных вачэй апынулiся яе зiхатлiвыя вочы.
I тады Варэнуха страцiў прытомнасць i пацалунка не адчуў.
Раздзел 11
IВАНАВА РАЗДВОЕНАСЦЬ
Бор на супрацьлеглым беразе рэчкi, яшчэ гадзiну таму асветлены травеньскiм сонцам, пацямнеў, размазаўся i растварыўся.
Вада суцэльнай сцяной стаяла за акном. У небе адзiн за адным успыхвалi пiсягi, неба трэскалася, пакой хворага залiвала дрыготкае страшнае святло.
Iван цiха плакаў, седзячы на ложку i гледзячы на каламутную рэчку, якая кiпела бурбалкамi. Пры кожным грамавым удары ён жаласлiва ўскрыкваў i закрываў твар рукамi. Спiсаныя Iванам папяровыя лiсткi валялiся на падлозе, iх здзьмула ветрам, якi ўварваўся ў пакой у самым пачатку навальнiцы.
Спробы паэта напiсаць заяву наконт страшнага кансультанта нiчога не далi. Як толькi Iван атрымаў ад тоўстае фельчарыцы, якую звалi Праскоўя Фёдараўна, агрызак алоўка i паперу, ён дзелавiта пацёр рукi i прымасцiўся да столiка. Пачаў даволi жыва:
«У мiлiцыю. Сябры МАССАЛIТа Iвана Мiкалаевiча Бяздомнага. Заява. Учора вечарам я прыйшоў з нябожчыкам М.А.Берлiёзам на Патрыярхавыя сажалкi…»
I адразу ж паэт заблытаўся, найперш з-за слова «нябожчык». З самага пачатку атрымлiвалася нейкая недарэчнасць: як гэта — прыйшоў з нябожчыкам? Нябожчыкi не ходзяць! Сапраўды падумаюць, што вар’ят!
Падумаў пра гэта i пачаў папраўляць напiсанае. Атрымалася наступнае: «…з М.А.Берлiёзам, потым нябожчыкам…» I гэта не задаволiла аўтара. Давялося прыдумляць трэцюю рэдакцыю, а тая аказалася яшчэ горшая за першыя дзве: «…Берлiёзам, якi трапiў пад трамвай…» — а тут яшчэ прыплёўся гэты нiкому не вядомы кампазiтар — цёзка па прозвiшчы, i давялося дапiсваць: «…не кампазiтарам…»
Напакутаваўся з гэтымi двума Берлiёзамi, закрэслiў усё i вырашыў пачаць з нечага вельмi моцнага, што адразу прыцягнула б увагу чытача, i напiсаў, што кот садзiўся ў трамвай, а потым вярнуўся да эпiзода з адрэзанай галавой. Галава i прароцтва кансультантава навялi на думку пра Понцiя Пiлата, а дзеля большай пераконанасцi Iван вырашыў увесь расказ пра пракуратара напiсаць з самага пачатку, калi той у белым плашчы з крывавым падбоем зайшоў у каланаду Iрадавага палаца.
Iван працаваў засяроджана, крэслiў напiсанае i ўстаўляў новыя словы i нават спрабаваў намаляваць Понцiя Пiлата, а потым i ката на заднiх лапах. Але i малюнак не дапамог, i чым далей — усё больш блытанай i незразумелай рабiлася паэтава заява.
На той час, як здалёк з’явiлася злавесная хмара з дымнымi краямi, накрыла бор i падзьмуў вецер, Iван адчуў, што знясiлеў, што заяву яму не адолець, не стаў збiраць рассыпаныя лiсткi, а цiха i
