вiдаць з сама цiкавае часткi, гэта значыць выкрыцця гэтай тэхнiкi, а ўлiчваючы тое, што мы ўсе як адзiн i за тэхнiку, i за яе выкрыццё, то папросiм пана Воланда!
Пасля таго як сказаў усё гэтае глупства, Бенгальскi сашчапiў абедзве рукi далонь да далонi i прывiтальна замахаў iмi ў расхiл заслоны, i той з цiхiм пошумам разышоўся ў бакi.
Выхад мага з яго рослым памочнiкам i катом, якi выйшаў на сцэну на заднiх лапах, вельмi спадабаўся публiцы.
— Крэсла мне, — цiха загадаў Воланд, i iмгненна, невядома як i адкуль, на сцэне з’явiлася крэсла, на якое сеў маг, — скажы мне, шаноўны Фагот, спытаўся Воланд у клятчастага гаера, якi, вiдаць, меў i iншую назву акрамя «Кароўева», — як па-твойму, маскоўскае насельнiцтва значна змянiлася?
Маг паглядзеў на прыцiхлую, уражаную з’яўленнем крэсла публiку.
— Вельмi, месiр, — цiха адказаў Фагот-Кароўеў.
— Твая праўда. Гараджане моцна перамянiлiся, знешне, я кажу, як i сам горад, мiж iншым. Пра строi нават i гаворкi няма, але з’явiлiся гэтыя… як iх… трамваi, аўтамабiлi…
— Аўтобусы, — пачцiва падказаў Фагот.
Публiка ўважлiва слухала размову, меркавала, што гэта прэлюдыя да магiчных фокусаў. Кулiсы былi забiтыя артыстамi i рабочымi сцэны, i мiж iх вiдаць быў напружаны, белы твар Рымскага.
На фiзiяномii Бенгальскага, якi прытулiўся з боку сцэны, з’явiлася недаўменне. Ён ледзь-ледзь прыўзняў бровы, выкарыстаў паўзу i загаварыў:
— Замежны артыст выказвае сваё захапленне Масквою, якая значна вырасла ў тэхнiчных адносiнах, а таксама i масквiчамi, — тут Бенгальскi двойчы ўсмiхнуўся, спачатку партэру, потым галерэi.
Воланд, Фагот i кот павярнулi галовы да канферансье.
— Хiба я выказваў захапленне? — спытаў маг у Фагота.
— Зусiм не, месiр, вы нiякага захаплення не выказвалi, — адказаў той.
— Дык што ж гаворыць гэты чалавек?
— Ён проста схлусiў! — гучна, на ўвесь тэатр паведамiў клятчасты памочнiк, завярнуўся да Бенгальскага i дадаў: — Вiншую вас, грамадзянiн хлус!
З галерэi шумнула смехам, а Бенгальскi скалануўся i вылупiў вочы.
— Але мяне, вядома, не гэтак цiкавяць аўтобусы, тэлефоны i iншая…
— Апаратура! — падказаў клятчасты.
— Правiльна, дзякуй, — паволi гаварыў маг цяжкiм басам, — яшчэ больш значнае пытанне: цi змянiлiся гэтыя гараджане ўнутрана?
— Ага, гэта важнейшае пытанне, месiр.
У кулiсах пачалi пераглядацца i пацiскаць плячыма, Бенгальскi стаў чырвоны, а Рымскi быў белы. Але тут, быццам бы адгадаўшы трывогу, якая пачыналася, маг сказаў:
— Аднак мы загаварылiся, дарагi Фагот, а публiка пачынае сумаваць. Пакажы нам на пачатак што-небудзь просценькае.
Зала з палёгкаю заварушылася. Фагот i кот разышлiся ў розныя бакi рампы. Фагот пстрыкнуў пальцамi i залiхвацка крыкнуў:
— Тры, чатыры! — злавiў у паветры калоду карт, ператасаваў яе i стужкаю пусцiў да ката. Кот стужку перахапiў i адправiў назад. Атласная змяя фыркнула, Фагот разявiў рот, i ўсю яе, карта за картаю, праглынуў:
Пасля гэтага кот пакланiўся, шаркануў праваю задняю лапаю i выклiкаў неверагодныя апладысменты.
— Клас, клас! — у захапленнi крычалi за кулiсамi.
А Фагот тыцнуў пальцам у партэр i аб’явiў:
— Калода гэтая цяперака, паважаныя грамадзяне, знаходзiцца ў сёмым радзе ў грамадзянiна Парчэўскага, якраз мiж траячкаю i павесткай аб выклiку ў суд за нявыплату алiментаў грамадзянцы Зяльковай.
У партэры зашавялiлiся, пачалi прыўставаць, i, нарэшце, нейкi грамадзянiн, у якога i сапраўды прозвiшча было Парчэўскi, увесь чырвоны ад здзiўлення, дастаў з бумажнiка калоду карт i пачаў тыцкаць ёю ў паветра, бо не ведаў, што трэба рабiць.
— Няхай яна застанецца вам на памяць! — крыкнуў Фагот. — Нездарма ж вы гаварылi ўчора, вячэраючы, што каб не покер, то ваша жыццё ў Маскве было б зусiм пакутаю.
— Старыя штучкi, — пачулася з галёркi, — гэты ў партэры з тае ж самае кампанii.
— Вы гэтак думаеце? — закрычаў Фагот i прыплюшчыўся на галерэю. — У такiм выпадку i вы з намi ў адной шайцы, таму што яны ў вас у кiшэнi!
На галёрцы адбыўся рух, i пачуўся радасны голас:
— Праўда! У яго! Тут, тут… Стой! Ды гэта ж чырвонцы!
Тыя, хто сядзеў у партэры, завярнулi галовы. На галерэi нейкi збянтэжаны грамадзянiн знайшоў у сваёй кiшэнi пачак, перакрыжаваны па-банкаўску i з надпiсам на абкладцы: «Адна тысяча рублёў».
Суседзi навалiлiся на яго, а ён здзiўлена падкалуплiваў пальцам упакоўку, стараўся даведацца, сапраўдныя гэта чырвонцы цi чараўнiчыя.
— Дальбог, сапраўдныя! Чырвонцы! — крычалi радасна з галёркi.
— Згуляйце i са мною ў такую калоду, — весела папрасiў нейкi таўстун з сярэдзiны партэра.
— Авек плезiр! — адазваўся Фагот. — Але чаму з адным вамi? Усе прымуць актыўны ўдзел! — i скамандаваў: — Прашу глядзець угору!.. Раз!.. — у руцэ ў яго аказаўся пiсталет, ён крыкнуў: — Два! — Пiсталет падняўся ўгору. Ён крыкнуў: — Тры! — блiснула, бабахнула, i адразу ж з-пад купала, ныраючы мiж трапецый, пачалi падаць у залу белыя паперкi.
Яны кружылiся, iх разносiла ў бакi, забiвала на галерэю, адкiдвала ў аркестр i на сцэну. Праз некалькi секунд грашовы дождж дасягнуў крэслаў, пагусцеў, i гледачы пачалi яго лавiць.
Падымалiся сотнi рук, гледачы скрозь паперкi глядзелi на асветленую сцэну i бачылi сама сапраўдныя i дакладныя вадзяныя знакi. Пах таксама не пакiдаў нiякага сумнення: гэта быў нi з чым не параўнальны па водары пах толькi што аддрукаваных грошай. Спачатку весялосць, а потым здзiўленне апанавала ўвесь тэатр. Скрозь гудзелi словы «чырвонцы, чырвонцы», чулiся ўсклiкi «ах, ах!» i вясёлы смех. Сёй-той ужо поўзаў па праходзе, шукаў пад крэсламi. Многiя пасталi на крэслы, лавiлi вiхлястыя, капрызныя паперкi.
На тварах у мiлiцыi пакрысе пачало з’яўляцца здзiўленне, а артысты бесцырымонна палезлi з-за кулiсаў.
У бельэтажы пачулiся крыкi: «Ты чаго хапаеш? Гэта мая! Да мяне ляцела!» i другi голас: «Ды ты не папiхайся, я цябе сам як пiхану!» I раптам пачулася поўха. Адразу ж у бельэтажы з’явiўся мiлiцэйскi шлем, i з бельэтажа некага павялi.
Наогул узбуджанасць расла, i невядома, чым бы ўсё скончылася, калi б Фагот не спынiў грашовы дождж, дзьмухнуўшы ў паветра.
Два маладыя чалавекi шматзначна пераглянулiся, усталi i праменька пакiравалi ў буфет. У тэатры стаяў гул, ва ўсiх гледачоў узбуджана блiшчалi вочы. Так, так, невядома, у што б усё гэта вылiлася, калi б Бенгальскi не сабраў у сабе сiлы i не паварушыўся. Стараючыся мацней авалодаць сабой, ён прывычна пацёр рукi i як мог гучным голасам загаварыў:
— Вось, грамадзяне, мы з вамi бачылi выпадак гэтак званага масавага гiпнозу. Чыста навуковы вопыт, якi як найлепш даказвае, што нiякiх дзiвосаў i магii не iснуе. Папросiм маэстра Воланда раскрыць нам гэты вопыт. Зараз, грамадзяне, вы ўбачыце, што гэтыя быццам бы грашовыя паперкi знiкнуць гэтак жа раптоўна, як i з’явiлiся.
Тут ён пачаў апладзiраваць зусiм адзiн, i на твары ў яго ў гэты час свяцiлася ўпэўненая ўсмешка, але ў вачах упэўненасцi не было, у iх хутчэй свяцiлася просьба.
Публiцы гаворка Бенгальскага не спадабалася. Настала агульнае маўчанне, якое перапынiў клятчасты Фагот:
— Гэта зноў выпадак гэтак званае хлуснi, — аб’явiў ён моцным казлiным тэнарам, — паперкi, грамадзяне, сапраўдныя.
— Брава! — коратка раўнуў бас недзе ў глыбiнi залы.
— Мiж iншым, гэты, — тут Фагот паказаў на Бенгальскага, — мне збрыдзеў. Лезе ўвесь час туды, куды яго не просяць, хлуслiвымi заўвагамi псуе сеанс! Што б гэта нам такое з iм зрабiць?
— Голаў яму адарваць! — сказаў нехта сурова з галёркi.
— Што вы сказалi? Ась? — адразу ж адгукнуўся на гэтую дзiкую прапанову Фагот. — Галаву адарваць? Гэта iдэя! Бегемот, — закрычаў ён кату, — рабi! Эйн, цвэй, дрэй!!!
I здарылася нечуванае. Шэрсць на чорным кату ўстала дыбам, ён мяўкнуў гэтак, што душу распаласавала. Потым сцяўся ў камяк i, як пантэра, скочыў проста на грудзi Бенгальскаму, а адтуль пераскочыў на галаву. З вуркатаннем пухлымi лапамi кот учапiўся ў рэдзенькую шавялюру канферансье, дзiка завыў i за два павароты адарваў галаву ад таўставатае шыi.
Дзве з палавiнаю тысячы чалавек у тэатры ўскрыкнулi ў адзiн голас. Кроў фантанамi з разарваных артэрый на шыi ўдарыла ўгору i аблiла манiшку i фрак. Безгаловае тулава недарэчна загрэбала нагамi i села на падлогу. У зале пачулiся iстэрычныя жаночыя крыкi. Кот перадаў галаву Фаготу, той за валасы падняў яе i паказаў публiцы, i галава гэтая адчайна крыкнула на ўвесь тэатр:
— Доктара!
— Ты будзеш i далей гаварыць усякае глупства? — грозна спытаўся Фагот у галавы, якая плакала.
— Не буду болей! — прахрыпела галава.
— Злiтуйцеся, не мучце яе! — раптам, перакрыўшы шум у зале, пачуўся з залы жаночы голас, i маг павярнуў твар на гэты голас.
— Дык што ж, грамадзяне, дараваць яму, цi як? — спытаўся Фагот у залы.
— Дараваць! Дараваць! — пачулiся спачатку адзiночныя i пераважна жаночыя галасы, а потым яны злiлiся ў адзiн хор з мужчынскiмi.
— Як загадаеце, месiр? — спытаўся Фагот у замаскiраванага.
— Ну што ж, — задуменна адгукнуўся той, — яны — людзi як людзi. Любяць грошы, але ж гэта заўсёды было… Чалавецтва любiць грошы, з чаго б яны не былi зроблены — са скуры, з паперы, з бронзы альбо з золата. Ну, легкадумныя… ну, што ж… i лiтасцiвасць часам кранае iх сэрца… звычайныя людзi… увогуле нагадваюць ранейшых… кватэрнае пытанне толькi сапсавала iх… — i гучна загадаў: — Надзеньце галаву.
Кот прымеркаваўся i акуратна ўздзеў галаву на шыю, i яна дакладна села на сваё месца, быццам нiколi i не здымалася. I галоўнае, што нават нiякага i шрама не засталося. Кот лапамi абмахнуў фрак i пластрон, i з iх зляцеў след крывi. Фагот падняў Бенгальскага, якi ўсё сядзеў на падлозе, на ногi, сунуў яму ў кiшэню пачак чырвонцаў i адправiў са сцэны:
— Кацiцеся адсюль! Без вас тут весялей.
Няўцямна азiраючыся i хiстаючыся, канферансье дайшоў толькi да пажарнага паста, i раптам яму стала дрэнна. Ён жаласлiва ўскрыкнуў:
— Галава мая, галава!
Разам з усiмi да яго кiнуўся i Рымскi. Канферансье плакаў, лавiў нешта ў паветры, мармытаў:
— Аддайце мне маю галаву! Галаву аддайце! Кватэру забярыце, карцiны забярыце, толькi галаву аддайце!
Кур’ер пабег па доктара. Бенгальскага спрабавалi пакласцi на канапу, але ён пачаў адбiвацца, разбуянiўся. Давялося выклiкаць карэту. Калi няшчаснага канферансье забралi, Рымскi пабег назад на сцэну i ўбачыў, што на ёй адбываюцца новыя дзiвосы. Дарэчы, у гэты час цi крышку раней, але маг разам са сваiм вылiнялым крэслам знiк са сцэны, варта адзначыць, што публiка зусiм гэтага не заўважыла, захопленая тым незвычайным вiдовiшчам, якое разгарнуў на сцэне Фагот.
А Фагот, пасля таго як пазбавiўся ад няшчаснага канферансье, аб’явiў публiцы такое:
— Цяперака, калi гэтага назолу сплавiлi, давайце адчынiм дамскую краму!
I адразу падлога сцэны пакрылася персiдскiмi дыванамi, узнiклi вялiзныя люстры, з
