капялюш, i пераканаўся, што яго няма на галаве. Жахлiва не хацелася вяртацца, але капелюша шкода было. Ён памуляўся крыху i вярнуўся ўсё ж, пазванiў.
— Чаго яшчэ? — спыталася праклятая Гела.
— Капялюшык я забыў, — шапнуў буфетчык i тыцнуў сябе ў лысiну.
Гела завярнулася, буфетчык у думках плюнуў, заплюшчыў вочы. Калi расплюшчыў iх, убачыў, што Гела падае яму яго капялюш i шпагу з цёмнаю ручкаю.
— Не маё, — шапнуў буфетчык, адапхнуў шпагу i хуценька надзеў капялюш.
— А хiба вы без шпагi прыйшлi? — здзiвiлася Гела.
Буфетчык штосьцi мармынуў i заспяшаўся ўнiз. Але галаве было чамусьцi нязручна i залiшне горача ў капелюшы; ён зняў яго i ажно падскочыў ад перапалоху, цiхенька ўскрыкнуў. У руках у яго быў аксамiтны берэт з пеўневым пакамечаным пяром. Буфетчык перахрысцiўся. I ў тое ж самае iмгненне берэт мяўкнуў, ператварыўся ў чорнае кацянё i ўскочыў назад на голаў Андрэю Фокавiчу, усiмi кiпцюрамi ўпiўся ў лысiну. Буфетчык адчайна залямантаваў i бегма кiнуўся ўнiз, а кацянё звалiлася з галавы i кiнулася ўгору па прыступках.
Вырваўшыся на свежае паветра, буфетчык подбегам i назаўсёды пакiнуў гэты д’ябальскi дом No 302-бiс.
Добра вядома, што з iм адбылося потым. Як толькi вырваўся за падваротню, буфетчык шалёна азiрнуўся, нiбы штосьцi шукаў. Праз хвiлiну ён быў на другiм баку вулiцы ў аптэцы. Не ўспеў ён прамовiць: «Скажыце, калi ласка…» — як жанчына за прылаўкам усклiкнула:
— Грамадзянiн! У вас ўся галава парэзана!..
Праз хвiлiн пяць буфетчык быў перабiнтаваны марляю, Даведаўся, што лепшымi спецыялiстамi па хваробах печанi з’яўляюцца прафесары Бернадскi i Кузьмiн, спытаўся, хто блiжэйшы, засвяцiўся ад радасцi, калi даведаўся, што Кузьмiн жыве лiтаральна цераз двор, у маленькiм беленькiм асабнячку, i праз дзве хвiлiны быў у гэтым асабнячку. Памяшканне было старое, але вельмi ўтульнае. Запомнiў буфетчык, што першай трапiлася насустрач старэнькая нянька, якая хацела ўзяць у яго капялюш, але капелюша не было, нянька пайшла кудысьцi, шамкаючы бяззубым ротам.
Замест яе з’явiлася побач з люстрам i, здаецца, пад нейкаю нават аркаю, жанчына сярэдняга ўзросту i адразу сказала, што запiсацца можна толькi на дзевятнаццатае, не раней. Буфетчык адразу змiкiцiў, у чым выратаванне. Зiрнуў патухлым вокам за арку, дзе ў прыхожым пакоi чакалi чалавекi тры, шапнуў:
— Смяротна хворы…
Жанчына здзiўлена паглядзела на забiнтаваную галаву буфетчыка, падумала i сказала:
— Ну што ж… — i прапусцiла буфетчыка за арку.
У тое самае iмгненне супрацьлеглыя дзверы адчынiлiся, у iх блiснула залатое пенснэ, жанчына ў халаце сказала:
— Грамадзяне, гэты чалавек пойдзе без чаргi…
I не паспеў буфетчык аглянуцца, як ён апынуўся ў кабiнеце прафесара Кузьмiна. Нiчога страшнага, урачыстага i медыцынскага не было ў гэтым прадаўгаватым пакоi.
— Што ў вас? — спытаўся прыемным голасам прафесар Кузьмiн i з трывогай зiрнуў на забiнтаваную галаву.
— Толькi што дакладна даведаўся, — адказаў буфетчык i здзiчэла паглядзеў на нейкую фатаграфiчную групу за шклом, — што ў лютым наступнага года памру ад рака печанi. Прашу спынiць.
Прафесар Кузьмiн як сядзеў, гэтак i адкiнуўся да высокае гатычнае спiнкi крэсла.
— Прабачце, не разумею вас… вы што, у доктара былi? Чаму ў вас галава забiнтаваная?
— У якога доктара?.. Бачылi б вы таго доктара! — зубы ў яго раптоўна заляскалi. — А на голаў не звяртайце ўвагi, не мае дачынення, — адказаў буфетчык, — на галаву плюньце, яна тут нi пры чым. Рак печанi прашу спынiць.
— Выбачайце, але хто вам гэта сказаў?
— Яму трэба верыць, — палка папрасiў буфетчык, — ён ведае!
— Нiчога не разумею, — прафесар пацiснуў плячыма i разам з крэслам ад’ехаў ад стала. — Як гэта ён можа ведаць, калi вы памраце? Болей таго, ён не доктар!
— У чацвёртай палаце, — адказаў буфетчык.
I тут прафесар паглядзеў на свайго пацыента, на яго голаў, на яго вiльготныя штаны i падумаў: «Вось яшчэ не хапала! Вар’ят!» Спытаўся:
— Вы п’яце гарэлку?
— Нiколi i ў рот не браў, — адказаў буфетчык.
Праз хвiлiну ён быў распрануты, ляжаў на халоднай цыратавай канапе, i прафесар цiскаў яму жывот. Тут трэба сказаць, што наш буфетчык павесялеў. Прафесар катэгарычна сцвярджаў, што зараз, у крайнiм выпадку, на гэты момант, нiякiх прыкметаў раку ў яго няма. Але калi атрымалася, што нейкi прайдзiсвет яго напалохаў i ён баiцца, то трэба зрабiць усе аналiзы… Прафесар шпарыў па паперках, тлумачыў, куды пайсцi i што аднесцi. Акрамя таго, ён даў запiску да прафесара-неўрапатолага Бурэ, растлумачыў буфетчыку, што нервы ў яго зусiм дрэнныя.
— Колькi вам заплацiць, прафесар? — пяшчотным i трапяткiм голасам спытаўся буфетчык i дастаў тоўсты кашалёк.
— Колькi хочаце, — коратка i суха адказаў прафесар.
Буфетчык дастаў трыццаць рублёў i паклаў iх на стол, а потым нечакана мякка, як быццам кашачаю лапкаю, паклаў наверх чырвонцаў слупок, якi металiчна дзынкнуў.
— А гэта што? — спытаўся Кузьмiн i падкруцiў вусы.
— Не грэбуйце, грамадзянiн прафесар, — прашаптаў буфетчык, — малю вас спынiце рак.
— Забярыце зараз жа ваша золата, — сказаў прафесар з гонарам за сябе самога, — вы лепш пра нервы свае падумалi б. Заўтра аддайце мачу на аналiз, не пiце многа гарбаты i ешце зусiм без солi.
— Нават суп не салiць? — спытаўся буфетчык.
— Нiчога не салiць, — загадаў Кузьмiн.
— Эх!.. — сумна ўсклiкнуў буфетчык, замiлавана паглядзеў на прафесара, забраў дзесяткi i задам адступiў да дзвярэй.
Хворых у той вечар у прафесара было няшмат, як толькi змерклася, пайшоў i апошнi. Прафесар здымаў халат i, калi зiрнуў на стол на тое месца, дзе буфетчык пакiнуў тры чырвонцы, угледзеў, што нiякiх чырвонцаў там болей няма, а ляжаць тры наклейкi з бутэлек «Абраў-Дзюрсо».
— Чортведама што! — прамармытаў Кузьмiн, цягнучы крысо халата па падлозе i мацаючы паперкi. — Ён, аказваецца, не толькi шызафрэнiк, але яшчэ i жулiк! Але я не разумею, што яму было патрэбна ад мяне? Няўжо толькi запiска на аналiз мачы? А! Ён стырыў палiто! — i прафесар кiнуўся ў пярэднi пакой усё з тым жа халатам, надзетым у адзiн рукаў. — Аксеня Мiкiтаўна, — пранiзлiва закрычаў ён у дзвярах у пярэднi пакой, — паглядзiце, усе палiто на месцы?
Высветлiлася, што ўсе палiто ёсць. Але затое, калi прафесар вярнуўся да стала, нарэшце сцягнуў з сябе халат, ён нiбы прырос да паркету i не мог адарваць вачэй ад стала. На тым месцы, дзе ляжалi наклейкi, сядзеў чорны коцiк-сiрата з няшчаснаю мордачкаю i мяўкаў над сподачкам з малаком.
— А гэта што такое, выбачайце? Гэта ўжо… — ён адчуў, як холадна зрабiлася ў патылiцы.
На цiхi i жаласны прафесарскi крык прыбегла Аксеня Мiкiтаўна i супакоiла яго, адразу сказала, што хто-небудзь з пацыентаў падкiнуў коцiка, гэта часта здараецца ў прафесараў.
— Жывуць, мабыць, бедна, — растлумачыла Аксеня Мiкiтаўна, — ну а ў нас, вядома…
Пачалi думаць i гадаць, хто б мог падкiнуць. Падазрэнне выпала на бабульку з язваю ў страўнiку.
— Вядома, яна, — гаварыла Аксеня Мiкiтаўна, — яна гэтак раздумала: я ўсё роўна памру, а коцiка шкада.
— Але выбачайце, — закрычаў Кузьмiн, — а малако адкуль? Яна таксама прынесла? I сподачак?
— У пасудзiне прынесла, а тут налiла ў сподачак, — растлумачыла Аксеня Мiкiтаўна.
— Як бы нi было, прыбярыце i коцiка, i сподачак, — сказаў Кузьмiн i сам правёў Аксеню Мiкiтаўну да дзвярэй.
Калi ён вярнўўся, абставiны змянiлiся.
Прафесар вешаў халат на цвiчок, калi пачуў рогат на дварэ, выглянуў i аслупянеў. Праз двор бегла ў супрацьлеглы флiгелёк панi ў адной сарочцы. Прафесар нават ведаў, як завуць яе, — Марыя Аляксандраўна. Рагатаў хлапчук.
— Што гэта? — пагардлiва сказаў Кузьмiн.
Але тут за сценкаю ў даччыным пакоi патэфон зайграў факстрот «Алiлуя», i ў тое самае iмгненне пачулася вераб’iнае чырыканне за плячыма ў прафесара. Ён завярнуўся i ўгледзеў на сваiм стале вялiкага вераб’я.
«Гм… спакойна… — падумаў прафесар, — ён заляцеў, калi я падыходзiў да акна. Усё нармальна», — загадаў сам сабе прафесар, адчуваючы, што, наадварот, ненармальна з-за гэтага самага вераб’я. Калi прыгледзеўся да яго, прафесар пераканаўся, што верабей не зусiм звычайны. Паскудны верабей i накульгваў на левую лапку, знарок выдурняўся, прытанцоўваў факстрот пад патэфон, як п’яны ля стойкi. Хамiў як мог i нахабна пазiраў на прафесара. Рука Кузьмiна легла на тэлефон, ён сабраўся патэлефанаваць аднакурснiку Бурэ, каб спытацца, што абазначаюць гэтыя вераб’i ў шэсцьдзесят гадоў ды яшчэ калi, у дадатак, галава кружыцца?
Верабей тым часам сеў на падараваную чарнiлiцу, нагадзiў у яе (я не жартую), потым узляцеў, павiс у паветры, з налёту нiбы стальной дзюбай дзеўбануў у шкло фотаздымка, на якiм быў поўны ўнiверсiтэцкi выпуск 94-га года, пабiў шкло на кавалачкi i потым вылецеў праз акно. Прафесар набраў другi нумар па тэлефоне i, замест таго каб патэлефанаваць Бурэ, патэлефанаваў у бюро п’явак, сказаў, што звонiць прафесар Кузьмiн i просiць неадкладна прынесцi п’явак яму дадому.
Прафесар паклаў слухаўку, зноў азiрнуўся на стол i дзiка закрычаў. За гэтым сталом у касыначцы сястры мiласэрнасцi сядзела жанчына з сумачкай з надпiсам на ёй: «П’яўкi». Закрычаў прафесар таму, што ўбачыў яе рот. Ён быў мужчынскi, крывы, да вушэй, з адным iклом. Вочы ў сястры былi мёртвыя.
— Грошыкi я забяру, — мужчынскiм басам сказала сястра, — чаго iм тут валяцца. — Згрэбла птушынаю лапаю наклейкi i пачала раставаць у паветры.
Прамiнулi дзве гадзiны. Прафесар Кузьмiн сядзеў у спальнi на ложку, а п’яўкi вiселi ў яго на скронях, за вушамi, на шыi. Ля ног у Кузьмiна на шаўковай шытай коўдры сядзеў сiвавусы прафесар Бурэ i супакойваў, што ўсё гэта лухта. За акном ужо была ноч.
Што яшчэ болей дзiўнае адбывалася ў Маскве ў гэтую ноч, мы не ведаем i шукаць не будзем яшчэ i таму, што прыйшоў час перайсцi нам да другой часткi нашага праўдзiвага расказа. За мною, чытач!
ЧАСТКА ДРУГАЯ
Раздзел 19
МАРГАРЫТА
За мною, чытач! Хто сказаў табе, што няма на свеце сапраўднага, вечнага кахання? За гэта адрэжуць хлусу яго паганы язык!
За мною, мой чытач, i толькi за мною следам, i я пакажу табе такое каханне!
Не! Майстар памыляўся, калi горка гаварыў Iванку ў бальнiцы ў тую пару, як ноч перавалiла на другую палавiну, што яна забылася пра яго. Гэтага не магло быць. Яна, вядома, не забылася.
Найперш адкрыем таямнiцу, якую майстар не захацеў сказаць Iванку. Яго каханую звалi Маргарыта Мiкалаеўна. Усё, што майстар гаварыў пра яе беднаму паэту, была чыстая праўда. Ён апiсаў сваю каханую дакладна. Яна была прыгожая i разумная. Да гэтага трэба дадаць яшчэ адно — з упэўненасцю можна сказаць, што многiя жанчыны аддалi б усё, што хочаш, каб памяняць сваё
