без падцёкаў на стужцы, у бэзавым палiто i лайкавых рыжых пальчатках, стаяў ля прылаўка i нешта ўладарна мычэў. Прадавец у чыстым белым халаце i ў сiняй шапачцы абслугоўваў бэзавага клiента. Вострым нажом, падобным на той, што Левiй украў у хлебнiка, ён здзiраў з вiльготнае ружовае ласасiны яе, падобную да змяiнай, са срэбным водблiскам, скуру.
— I гэты аддзел цудоўны, — урачыста адзначыў Кароўеў, — i чужаземец сiмпатычны, — ён зычлiва паказаў пальцам на бэзавую спiну.
— Не, Фагот, не, — задумёна адказаў Бегемот, — ты, мiлы, памыляешся. На твары ў бэзавага джэнтльмена, па-мойму, нечага не хапае.
Бэзавая спiна здрыганулася, але, мабыць, выпадкова, бо не мог ведаць чужаземец, пра што гаварылi па-расейску Кароўеў i яго спадарожнiк.
— Карошы? — строга пытаўся бэзавы пакупнiк.
— Мiравая! — адказаў прадавец, какетлiва калупаючы нажом пад скураю.
— Карошы люблю, дрэнны — не, — сурова гаварыў чужаземец.
— Вядома! — з захапленнем адказваў прадавец.
Тут нашы знаёмцы адышлi ад чужаземца з яго ласасiнаю да краю кандытарскага прылаўка.
— Горача сёння, — сказаў Кароўеў маладзенькай чырванашчокай прадаўшчыцы i не атрымаў нiякага адказу. — Па чым мандарыны? — запытаўся тады ў яе Кароўеў.
— Трыццаць капеек за кiло, — адказала прадаўшчыца.
— Усё кусаецца, — уздыхнуў Кароўеў, — ах, ах… — ён крыху падумаў i запрасiў свайго спадарожнiка: — Еш, Бегемот.
Таўстун узяў свой прымус пад паху, ухапiў верхнi мандарын з пiрамiдкi, з’еў яго адразу са шкуркаю i ўзяўся за Другi.
Прадаўшчыца жахлiва спалохалася.
— Вы звар’яцелi! — закрычала яна, i чырвань сышла ў яе з твару. — Чэк давайце! Чэк! — i выпусцiла з рук цукерачныя шчыпцы.
— Душачка, мiлачка, прыгажунька, — засiпеў Кароўеў, навалiўшыся на прылавак i падмiргваючы прадаўшчыцы, — не пры валюце мы сёння… што зробiш! Але, клянуся вам, што наступны раз, i не пазней чым у панядзелак, аддам усё наяўнымi! Мы ж тут непадалёку, на Садовай, дзе пажар…
Бегемот праглынуў трэцi мандарын, сунуў лапу ў замыславатае збудаванне з шакаладных плiтак, выхапiў адну, нiжнюю, з-за чаго ўсё збудаванне ўпала, i праглынуў шакаладку разам з абгорткаю.
Прадаўцы ў рыбным аддзеле нiбы акамянелi са сваiмi нажамi ў руках, бэзавы чужаземец завярнуўся да рабаўнiкоў, i высветлiлася, што Бегемот быў несправядлiвы: у бэзавага не не хапала нечага на твары, а, наадварот, хутчэй было лiшняе — абвiслыя шчокi i мiтуслiвыя вочкi.
Прадаўшчыца ўжо пажаўцела з твару i пранiзлiва закрычала на ўсю краму:
— Палосiч! Палосiч!
Публiка з паркалёвага аддзела рушыла на гэты крык, а Бегемот адышоў ад кандытарскае спакусы i сунуў лапу ў бочку з надпiсам: «Селядзец керчанскi асаблiвы», дастаў пару селядцоў i пракаўтнуў iх, толькi хвасты выплюнуў.
— Палосiч! — паўтарыўся адчайны крык з-за кандытарскага прылаўка, а з-за рыбнага прылаўка гыркнуў прадавец у эспаньёлцы:
— Што ж ты, гад, робiш?!
Павел Восiпавiч ужо спяшаўся на месца здарэння. Гэта быў салiдны з выгляду мужчына ў чыстым белым халаце, як хiрург, i з алоўкам, якi тырчаў з кiшэнькi. Павел Восiпавiч, вiдаць, чалавек быў спрактыкаваны. Калi на бягу ўгледзеў у роце ў Бегемота хвост трэцяга селядца, ён iмгненна ацанiў становiшча, усё зразумеў, не пачынаючы з нахабамi нiякае гаворкi, махнуў рукой удалечыню i скамандаваў:
— Свiшчы!
На рог Смаленскае вылецеў швейцар з люстраных дзвярэй i залiўся злавесным свiстам. Публiка пачала акружаць нягоднiкаў, i тады ў справу ўмяшаўся Кароўеў.
— Грамадзяне! — тонкiм дрыготкiм голасам закрычаў ён. — Ды што ж гэта робiцца? Ась? Дазвольце ў вас запытаць! Бедны чалавек, — Кароўеў падпусцiў жалю ў голас i паказаў на Бегемота, якi плаксiва скрывiўся, — бедны чалавек цэлы дзень рамантуе прымусы: ён згаладаў… а валюту адкуль яму ўзяць?
Павел Восiпавiч, звычайна стрыманы i спакойны, крыкнуў сурова:
— Ты перастань! — i махнуў удалечыню нецярплiва.
Тады свiсток у дзвярах залiўся яшчэ весялей.
Але Кароўева не збянтэжыла ўмяшанне Паўла Восiпавiча, ён працягваў:
— Адкуль? — пытаюся я ва ўсiх! Ён змучаны ад голаду i ад смагi! Яму горача. Ну ўзяў, бядак, паспрабаваць мандарын на тры капейкi. I вось яны ўжо свiшчуць, як салаўi вясной у лесе, турбуюць мiлiцыю, адрываюць яе ад справы. А яму можна? Га? — i тут Кароўеў паказаў на бэзавага таўстуна, i ў таго на твары праступiла моцная трывога. — Хто ён такi? Га? Адкуль ён прыехаў? Чаго? Нам сумна было без яго? Запрашалi мы яго, цi што? Вядома, — саркастычна крывiў рот i крычаў, як толькi мог, былы рэгент, — ён, бачыце, у бэзавым святочным гарнiтуры, ад ласасiны аж распух, напханы валютай, а нам, нам?! Крыўдна мне! Крыўдна! Крыўдна! — роў Кароўеў, як шафер калiсьцi на вяселлi.
Уся гэтая дурная, нетактоўная i, мабыць, палiтычна шкодная прамова прымусiла гнеўна ўздрыгваць Паўла Восiпавiча, але, як гэта нi дзiўна, па вачах прысутных было заўважна, што ў вельмi многiх людзей яна знаходзiць разуменне. А калi Бегемот, прытулiўшы брудны падраны рукаў да вачэй, трагiчна ўсклiкнуў:
— Дзякуй, дарагi таварыш, заступiўся за беднага! — здарыўся цуд. Прыстойны цiхенькi дзядок, апрануты бедна, але чыста, якi купляў тры мiндальныя пiрожныя ў кандытарскiм аддзеле, раптам перамянiўся. Вочы яго ўспыхнулi баявым агнём, ён пачырванеў, кiнуў кулёк з пiрожнымi на падлогу i крыкнуў:
— Праўда! — дзiцячым тоненькiм голасам.
Потым ён схапiў паднос, скiнуў з яго астаткi разбуранай Бегемотам шакаладнай эйфелевай вежы, узмахнуў iм, левай рукой сарваў з чужаземца капялюш, а правай ударыў па лысай галаве. Пачуўся гук, як быццам з грузавiка скiдаюць долу лiставое жалеза. Таўстун пабялеў, адхiснуўся назад i сеў у бочку з керчынскiмi селядцамi, выбiў з-пад сябе фантан лёку. Адбыўся адначасна i другi цуд. Чужаземец, як толькi правалiўся ў бочку, на чыстай расейскай мове без усякага акцэнту закрычаў:
— Забiваюць! Мiлiцыя! Мяне бандыты забiваюць! — ён, мабыць, ад перапуду раптоўна авалодаў да гэтага часу невядомаю моваю.
Тады спынiўся швейцараў свiст, у натоўпе ўсхваляваных пакупнiкоў замiльгалi, наблiжаючыся, два мiлiцэйскiя шлемы. Але шкодны Бегемот, нiбы з балеi ў лазнi на палок, лiнуў з прымуса бензiнам на кандытарскi прылавак, i ён успыхнуў сам. Полымя шуганула ўгору i пабегла ўздоўж прылаўка, зжыраючы па дарозе прыгожыя папяровыя стужкi на кошыках з садавiнаю. Прадаўшчыцы з пiскам кiнулiся ўцякаць з-за прылаўкаў, i ледзь толькi выскачылi з-за яго, успыхнулi на вокнах шторы i на падлозе загарэўся бензiн. Публiка адразу ўзняла адчайны крык, шарахнулася назад з кандытарскага, знесла непатрэбнага Паўла Восiпавiча, а з-за рыбнага на сваiх прыгожанькiх ножках цугам уцякалi да чорнага выхаду прадаўшчыцы. Бэзавы грамадзянiн ледзьве вылупiўся з бочкi, увесь у слiзкiм лёку, перавалiўся цераз сёмгу на прылаўку i падаўся следам. Зазвiнела i пасыпалася шкло ў дзвярах, выдушанае натоўпам, а абодва нягоднiкi — i Кароўеў, i Бегемот — кудысьцi знiклi, а куды — нельга было зразумець. Потым ужо прысутныя на пачатку пажара ў Таргсiне на Смаленскiм расказвалi, што быццам абодва хулiганы ўзляцелi пад столь i там нiбы лопнулi, як дзiцячыя паветраныя шары. Гэта, вядома, вельмi сумнiцельна, але чаго не ведаем, таго не ведаем.
А ведаем мы, што роўна праз хвiлiну пасля здарэння на Смаленскiм i Бегемот, i Кароўеў ужо апынулiся на ходнiках бульвара якраз ля дома грыбаедаўскай цёткi. Кароўеў спынiўся ля рашоткi i загаварыў:
— Га! Ды гэта ж пiсьменнiцкi дом! Ведаеш, Бегемот, я многа цiкавага i добрага чуў пра яго. Звярнi ўвагу, мой сябра, на гэты дом. Прыемна думаць, што пад гэтым дахам хаваецца i спее цэлая прорва талентаў.
— Як ананасы ў аранжарэях, — сказаў Бегемот i, каб лепей палюбавацца на крэмавы дом з калонамi, стаў на бетонны падмурак агароджы.
— Праўду кажаш, — згадзiўся са сваiм неразумным спадарожнiкам Кароўеў, — i аж соладка-жудасна робiцца пад сэрцам, калi думаеш пра тое, што ў гэтым доме зараз спее будучы аўтар «Дон-Кiхота», альбо «Фаўста», альбо, чорт мяне забяры, «Мёртвых душаў»! Га?
— Аж страшна падумаць, — пацвердзiў Бегемот.
— Ага, дзiўных рэчаў можна чакаць з парнiкоў гэтага дома, якi аб’яднаў пад сваiм крылом некалькi тысяч самаахвярных, што вырашылi аддаць без астатку жыццё служэнню Мельпамене, Полiгiмнii i Талii. Ты ўяўляеш, якi шум пачнецца, калi хто-небудзь з iх для пачатку падорыць публiцы «Рэвiзора» альбо «Яўгенiя Анегiна»!
— Запраста можа быць, — пацвердзiў Бегемот.
— Сапраўды, — працягваў Кароўеў i заклапочана падняў палец, — але! Але, гавару я гэта i паўтараю — але! Калi на гэтыя далiкатныя цяплiчныя раслiны не нападзе якi-небудзь мiкраарганiзм, не падточыць iм корань, i яны не загнiюцца! А гэта здараецца з ананасамi! Ай-я-яй, як здараецца!
— Дарэчы, — пацiкавiўся Бегемот i ўсунуў сваю круглую галаву праз дзiрку ў каванай агароджы, — што гэта яны робяць на верандзе?
— Абедаюць, — растлумачыў Кароўеў, — дадам яшчэ, мой мiлы, што тут нядрэнная i даволi танная рэстарацыя. А я мiж тым, як i кожны турыст перад далёкiм падарожжам, маю вялiкае жаданне пад’есцi i выпiць вялiкi ледзяны куфаль пiва.
— I я таксама, — адказаў Бегемот, i абодва нягоднiкi рушылi па сцяжынцы пад лiпамi проста да веранды рэстарацыi, якая не прадчувала бяды.
Белатварая i сумная грамадзянка ў белых шкарпэтках i белым берэцiку з хвосцiкам сядзела на венскiм крэсле там, дзе ў зелянiне трыльяжа быў зроблены ўваход на веранду. Перад ёй на звычайным канторскiм стале ляжала канторская кнiга, у якую грамадзянка, невядома навошта, запiсвала тых, хто заходзiў у рэстарацыю. Менавiта гэтая грамадзянка i спынiла Кароўева i Бегемота.
— Вашы пасведчаннi? — яна здзiўлена глядзела на пенснэ Кароўева, а таксама на прымус i на парваны Бегемотаў локаць.
— Тысячу разоў выбачайце, якое пасведчанне? — спытаўся Кароўеў здзiўлена.
— Вы — пiсьменнiкi? — у сваю чаргу запыталася грамадзянка.
— Несумненна, — з гонарам адказаў Кароўеў.
— Вашы пасведчаннi? — паўтарыла грамадзянка.
— Красуня ты мая, — пачаў пяшчотна Кароўеў.
— Я вам не красуня, — перапынiла яго грамадзянка.
— А як шкада, — расчаравана сказаў Кароўеў i працягваў: — Ну, калi вы не хочаце быць красуняй, а гэта было б прыемна, можаце i не быць. Але вось што, каб пераканацца, што Дастаеўскi пiсьменнiк, трэба ў яго патрабаваць пасведчанне? Ды вазьмiце на выбар староначак пяць з любога рамана, i вы без пасведчання пераканаецеся, што ён пiсьменнiк. Ды я думаю, што пасведчання ў яго нiколi i не было! А ты як думаеш? — звярнуўся Кароўеў да Бегемота.
— Магу ў заклад пайсцi, што не было, — адказаў той, паставiў прымус побач з кнiгай i выцер пот на закураным iлбе.
— Вы — не Дастаеўскi, — сказала грамадзянка, якую збiваў Кароўеў з панталыку.
— Ну, як сказаць, як сказаць, — адказаў той.
— Дастаеўскi памёр, — сказала грамадзянка, але неяк няўпэўнена.
— Пратэстую! — горача ўсклiкнуў Бегемот. — Дастаеўскi
