non simul est cum esse rei in his quae per motum fiunt, in quorum fieri suc-
cessio invenitur. in his autem quae non fiunt per motum, non est prius fieri
quam esse.
sic igitur evidenter apparet quod nihil prohibet ponere mundum non
semper fuisse, quod fides catholica ponit: gen. 1-1: in principio creavit deus
caelum et terram. et prov. 8—12 de deo dicitur: antequam quicquam faceret a
principio etc..
Capitulum XXXVIII
Rationes quitus quidam conantur ostendere mundum
non esse aeternum
sunt autem quaedam rationes a quibusdam inductae ad probandum mun-
dum non semper fuisse, sumptae ex his.
deum enim esse omnium rerum causam est demonstratum. causam autem
oportet duratione praecedere ea quae per actionem causae fiunt.
item, cum totum ens a deo sit creatum, non potest dici factum esse ex ali-
quo ente, et sic relinquitur quod sit factum ex nihilo. et per consequens quod
habeat esse post non esse.
adhuc. quia infinita non est transire. si autem mundus semper fuisset, es-
sent iam infinita pertransita: quia quod praeteritum est, pertransitum est; sunt
autem infîniti dies vel circulationes solis praeteritae, si mundus semper fuit.
praeterea. sequitur quod infinito fiât additio: cum ad dies vel circulationes
praeteritas quotidie de novo addatur.
amplius. sequitur quod in causis efficientibus sit procedere in infinitum, si
generatio fuit semper, quod oportet dicere mundo semper existente: nam filii
causa est pater, et huius alius, et sic in infinitum.
rursus. sequetur quod sint infinita: scilicet infinitorum hominum
praeteritorum animae immortales.
hae autem rationes quia non usquequaque de necessitate concludunt, licet
probabilitatem habeant, sufficit tangere solum, ne videatur
38. Аргументы, доказывающие, что мир не вечен 163
вует ее бытию только в тех вещах, которые возникают путем движения:
в их возникновении наблюдается последовательность. Но в тех, которые
возникают не путем движения, возникновение не предшествует бытию:
они одновременны.
Итак, совершенно очевидно, что ничто не мешает нам считать, что
мир был не всегда. Это же утверждает и католическая вера: «В начале
сотворил Бог небо и землю» {Бытие, 1:1). А в Книге Притчей Соломона
сказано о Боге: «Прежде, чем создал что-то от начала».
Глава 38
Аргументы, с помощью которых некоторые
пытаются доказать, что мир не вечен
Есть и другие доводы, приводившиеся [в разное время] разными
[людьми] в доказательство того, что мир не вечен.
[1] Что Бог — причина всех вещей, доказано (II, 15). Но причина
должна по длительности предшествовать тому, что возникает благодаря
действию этой причины.
[2] И еще. Поскольку все сущее сотворено Богом, нельзя сказать, что
оно возникло из какого-то сущего; поэтому остается только признать,
что оно возникло из ничего. Следовательно, оно обладает бытием после
небытия.
[3] К тому же. Бесконечное нельзя измерить. Но если бы мир был
всегда, то бесконечное прошлое должно было бы уже быть пройдено, т.е.
измерено: ибо если мир был всегда, то прошло уже бесконечно много
дней, или обращений солнца.
[4] Кроме того. К бесконечному что-то прибавлялось бы: ибо к про-
шедшим дням, или кругообращениям солнца, ежедневно прибавлялся
бы еще один новый.
[5] Далее. Если рождение было всегда, — а утверждение, что мир су-
ществует всегда, требует признать и это, — то действующих причин было
бы бесконечно много: так, причина сына — отец, отца — его отец, и так
до бесконечности.
[6] Затем. [Если мир вечен], то существует [актуально] бесконечное
множество, например, бессмертные души бесконечно многих живших
прежде людей.
Эти аргументы не вполне доказательны, хотя и правдоподобны. По-
этому стоит вкратце их разобрать, чтобы не складывалось впечатление,
164 38. Rationes ad mundum non esse aeternum
fîdes catholica in vanis rationibus constituta, et non potius in solidissima dei
doctrina. et ideo conveniens videtur ponere qualiter obvietur eis per eos qui
aeternitatem mundi posuerunt.
quod enim primo dicitur, agens de necessitate praecedere effectum qui per
suam operationem fit, verum est in his quae agunt aliquid per motum: quia ef-
fectus non est nisi in termino motus; agens autem necesse est esse etiam cum
motus incipit. in his autem quae in instanti agunt, hoc non est necesse: sicut
simul dum sol est in puncto orientis, illuminât nostrum hemisphaerium.
quod etiam secundo dicitur, non est efficax. ei enim quod est ex aliquo
aliquid fieri, contradictorium quod oportet dare si hoc non detur, est non ex
aliquo fieri: non autem hoc quod est ex nihilo, nisi sub sensu primi; ex quo
concludi non potest quod fiât post non esse.
quod etiam tertio ponitur, non est cogens. nam infinitum, etsi non sit
simul in actu, potest tarnen esse in successione: quia sic quodlibet infinitum
acceptum finitum est. quaelibet igitur circulatio praecedentium transiri po-
tuit: quia finita fuit, in omnibus autem simul, si mundus semper fuisset, non
esset accipere primam. et ita nec transitum, qui semper exigit duo extrema.
quod etiam quarto proponitur, debile est. nam nihil prohibet infinito ex
ea parte additionem fieri qua est finitum. ex hoc autem quod ponitur tempus
aeternum, sequitur quod sit infinitum ex parte ante, sed finitum ex parte post:
nam praesens est terminus praeteriti.
quod etiam quinto obiicitur, non cogit. quia causas agentes in infinitum
procedere est impossibile, secundum philosophos, in causis simul agentibus:
quia oporteret effectum dependere ex actionibus infinitis simul existentibus.
et huiusmodi sunt causae per se infinitae: quia earum infinitas ad causatum
requiritur. in causis autem non simul agentibus, hoc non est impossibile, se-
cundum eos qui ponunt generationem perpetuam. haec autem infinitas accidit
causis: accidit enim patri socratis
38. Аргументы, доказывающие, что мир не вечен 165
будто католическая вера утверждается на шатких основаниях, а не на на-
дежнейшем учении Божьем. Вот почему нам показалось нелишним из-
ложить возражения против этих аргументов, приводимые сторонниками
вечности мира.
[1] Итак, во-первых, утверждалось, что действующая причина необ-
ходимо должна предшествовать производимому ею действию. Это верно
относительно деятелей, производящих нечто посредством движения: в
самом деле, результат действия возникает только в конце движения, а
деятель непременно должен существовать уже тогда, когда движение на-
чинается. Но для [причин], действующих мгновенно, это не обязатель-
но: например, солнце, оказавшись в точке восхода, мгновенно освещает
нашу полусферу.
[2] Не может считаться действенным и второй аргумент. [Высказы-
ванию] «возникать из чего-то» будет противоположно [высказывание]
«не возникать из чего-то», а не «возникать из ничего» — разве что пони-
мать под ним то же, что и под предыдущим. [Поэтому если утверждение
«мир возник из чего-то прежде существовавшего» ложно,] из этого не-
льзя заключить, что [мир] возник после того, как его не было.
[3] Третье заключение также не носит необходимого [характера].
Дело в том, что бесконечное, хотя и не может существовать актуально
и все сразу, может существовать в последовательности; причем любой
данный [член] бесконечной [последовательности] будет конечен.
[4] Четвертый довод несостоятелен. Ибо ничто не мешает, чтобы к
бесконечному прибавлялось нечто с той стороны, где оно конечно. Если
допустить, что время вечно, то оно бесконечно со стороны прошедшего,
но конечно со стороны будущего: ведь настоящее — граница прошед-
шего.
[5] Пятое заключение также не обязательно. Действительно, фило-
софы утверждают, что [цепь] действующих причин не может быть бес-
81
конечна, но это касается только одновременно действующих причин:
ибо тогда результат должен зависеть от бесконечного числа одновремен-
но существующих действий. Такие причины будут бесконечны сами по
себе: ибо именно их бесконечность требуется для создания результата.
Но если действующие причины действуют не вместе, их может быть
сколь угодно много, как доказывают те, кто полагает, будто рождение
было всегда. Если их бесконечно много, то эта бесконечность присуща
им, как причинам, по совпадению: то, что отец Сократа был сын кого-
81
См. Аверроэс. Комментарий к Метафизике, II, 2.
166 38. Rationes ad mundum non esse aeternum
quod sit alterius filius vel non fïlius. non autem accidit baculo, inquantum
movet lapidem, quod sit motus a manu: movet enim inquantum est motus.
quod autem de animabus obiicitur difficilius est. sed tarnen ratio non est
multum utilis: quia multa supponit. quidam namque aeternitatem mundi po-
nentium posuerunt etiam humanas animas non esse post corpus, quidam vero
quod ex omnibus animabus non manet nisi intellectus separatus: vel agens, se-
cundum quosdam; vel etiam possibilis, secundum alios. quidam autem posu-
erunt circulationem in animabus, dicentes quod eaedem animae post aliqua
saecula in corpora revertuntur. quidam vero pro inconvenienti non habent quod
sint aliqua infinita actu in his quae ordinem non habent.
potest autem efficacius procedi ad hoc ostendendum ex fine divinae volun-
tatis, ut supra tactum est. finis enim divinae voluntatis in rerum productione est
eius bonitas inquantum per causata manifestatur. potissime autem manifestatur
divina virtus et bonitas per hoc quod res aliae praeter ipsum non semper fuerunt.
ex hoc enim ostenditur manifeste quod res aliae praeter ipsum ab ipso esse ha-
bent,