Сайт продается, подробности: whatsapp telegram
Скачать:TXTPDF
Сумма против язычников Книга II
ex quibus procedit rerum diversitas, sunt ordinati
ad invicem, oportet quod huius ordinis sit aliqua una causa: nam multa non
uniuntur nisi per aliquod unum. et sic illud ordinans est prima causa et una
distinctionis rerum. si vero diversi agentes non sint ad invicem ordinati, con-
cursus eorum ad diversitatem rerum producendam erit per accidens. distinctio
igitur rerum erit casualis. cuius contrarium supra ostensum est.
item, a diversis causis non ordinatis non procedunt effectus ordinati, nisi
forte per accidens: diversa enim, inquantum huiusmodi, non faciunt unum.
res autem distinctae inveniuntur habere ordinem ad invicem non casualiter:
cum ut in pluribus unum ab alio iuvetur. impossibile est igitur quod distinctio
rerum sic ordinatarum sit propter diversitatem agentium non ordinatorum.
amplius. quaecumque habent causam suae distinctionis, non possunt esse
prima causa distinctionis rerum. sed si plura agentia ex aequo accipiantur, ne-
cesse est quod habeant causam suae distinctionis: habent enim causam es-
sendi, cum omnia entia sint ab uno primo ente, ut supra ostensum est; idem
autem est causa essendi alicui et distinctionis eius ab aliis, sicut ostensum est.
non potest igitur esse prima causa distinctionis rerum diversitas agentium.
item, si diversitas rerum procédât a diversitate vel contrarietate diverso-
rum agentium, maxime hoc videtur, quod et plures ponunt, de contrarietate
boni et mali, ita quod omnia bona procédant a bono principio, mala autem
a malo: bonum enim et malum sunt in omnibus generibus. non potest autem
esse unum primum principium omnium malorum. cum enim ea quae sunt per
aliud, reducantur ad ea quae sunt per se, oportebit primum
4L Вещи различны не из-за противоположных причин 177

Глава 41
О том, что вещи различны не из-за противоположных
действующих причин

Сказанное выше позволяет теперь доказать, что причина различия
вещей — не различие, или противоположность деятелей.
В самом деле: если различные деятели, обусловливающие различие
вещей, взаимно упорядочены, то у этого порядка должна быть какая-то
одна причина, ибо лишь нечто одно может объединить многих. В таком
случае, именно это упорядочивающее начало будет первой и единствен-
ной причиной различия вещей. Если же различные деятели не упоря-
дочены относительно друг друга, то их взаимодействие в создании раз-
личия вещей будет случайным. А значит, случайным будет и различие
вещей. Но выше было показано, что это не так (II, 39).
И еще. От различных неупорядоченных причин не произойдут упо-
рядоченные следствия, разве что случайно: ибо различные как таковые
не составляют одного, [в том числе одного порядка]. Но мы видим, что
разные вещи взаимно упорядочены, причем не случайно: в большинстве
случаев одно служит другому. Невозможно, чтобы различие вещей, упо-
рядоченных таким образом, было следствием действия неупорядочен-
ных причин.
Далее. [Вещи], имеющие причину своего отличия [друг от друга], не
могут быть первой причиной различия вещей. Если мы допускаем, что
есть множество различных и равных, [т.е. независимых друг от друга]
деятелей, то они непременно должны иметь причину своего различия
[друг от друга]: ибо они имеют причину своего бытия — ведь все сущие
[происходят] от первого сущего, как было показано выше (II, 15). А при-
чина бытия для всякой вещи — то же самое, что причина ее отличия от
прочих, как было показано (II, 11). Значит, различие деятелей не может
быть первой причиной различия вещей.
И еще. Предположим, что различие вещей проистекает из различия,
или противоположности разных деятелей. Тогда главной причиной раз-
личия представляется — и именно так полагает большинство [филосо-
фов] — противоположность блага и зла, то есть все хорошее происходит
от доброго начала, а все плохое — от злого. Ведь благо и зло есть во всех
родах [сущего]. Однако у всех [видов] зол не может быть одного первого
начала. В самом деле, существующее благодаря другому [или в другом]
производно от того, что существует само по себе. Значит, первая дейст-
178 41. Quod distinctio rerum non estpropter contrarietatem agentium

activum malorum esse per se malum. per se autem dicimus taie quod per es-
sentiam suam taie est. eius igitur essentia non erit bona. hoc autem est impos-
sibile. omne enim quod est, inquantum est ens, necesse est esse bonum: esse
namque suum unumquodque amat et conservari appétit; signum autem est,
quia contra pugnat unumquodque suae corruptioni; bonum autem est quod
omnia appetunt. non potest igitur distinctio in rébus procedere a duobus con-
trariis principiis quorum unum sit bonum et aliud malum.
adhuc. omne agens agit inquantum est actu. inquantum vero est actu,
unumquodque perfectum est. perfectum vero omne, inquantum huiusmodi,
bonum dicimus. omne igitur agens, inquantum huiusmodi, bonum est. si quid
igitur per se malum est, non poterit esse agens. si autem est malorum principi-
um primum, oportet esse per se malum, ut ostensum est. impossibile est igitur
distinctionem in rébus procedere a duobus principiis, bono et malo.
amplius. si omne ens, inquantum huiusmodi, bonum est, malum igitur, in-
quantum est malum, est non ens. non entis autem, inquantum huiusmodi, non
est ponere causam agentem: cum omne agens agat inquantum est ens actu: agit
autem unumquodque sibi simile. mali igitur, inquantum est huiusmodi, non
est ponere causam per se agentem. non est igitur fîeri reductionem malorum in
unam primam causam quae per se sit causa omnium malorum.
adhuc. quod educitur praeter intentionem agentis, non habet causam
per se, sed incidit per accidens: sicut cum quis invenit thesaurum fodiens ad
plantandum. sed malum in effectu aliquo non potest provenire nisi praeter
intentionem agentis: cum omne agens ad bonum intendat; bonum enim est
quod omnia appetunt. malum igitur non habet causam per se, sed per accidens
incidit in effectibus causarum. non igitur est ponere unum primum principium
omnium malorum.
praeterea. contrariorum agentium sunt contrariae actiones. eorum igitur
quae per unam actionem producuntur, non sunt ponenda principia contrar-
ia, bonum autem et malum eadem actione producuntur: eadem enim actione
aqua corrumpitur et aer generatur.
4L Вещи различны не из-за противоположных причин 179

вующая [причина, от которой происходят все виды и частные случаи]
зол, должна будет быть сама по себе зло. Но мы говорим, что нечто есть
то-то или то-то само по себе тогда, когда оно есть то-то по своей сущ-
ности. Следовательно, сущность [первого зла] не будет благой. Но это
невозможно. Ибо все, что есть, поскольку оно есть сущее, необходимо
должно быть благим: ведь всякое сущее любит свое бытие и стремится
его сохранить. Свидетельство тому — что всякое сущее сопротивляется
своему уничтожению. А «благо есть то, к чему все стремятся».86 Следова-
тельно, различие в вещах не может происходить от двух противополож-
ных начал, из которых одно — благо, а другое — зло.
К тому же. Всякий деятель действует, поскольку существует в дейс-
твительности. Но все действительное, поскольку оно действительно, со-
вершенно. А все совершенное, поскольку оно совершенно, мы называем
хорошим. Следовательно, всякий деятель, поскольку он действует, хо-
рош. Значит, если нечто само по себе дурно, оно не может действовать.
Но если существует первоначало зол, оно должно быть дурно само по
себе, как показано. Следовательно, различие в вещах не может происхо-
дить от двух начал, благого и злого.
Далее. Если всякое сущее, поскольку оно сущее, благо, то зло, пос-
кольку оно зло, не сущее. Но для не сущего, поскольку оно не сущес-
твует, не следует полагать действующую причину: ведь всякий деятель
действует, поскольку существует в действительности; а производит он
действия только подобные себе. Следовательно, у зла, поскольку оно
зло, не может быть сама по себе действующая причина. Значит, не сле-
дует возводить все [виды и проявления] зла к одной первопричине, ко-
торая сама по себе была бы причиной всех зол.
К тому же. Все, что происходит помимо намерения деятеля, само по
себе не имеет причины, а получается случайно: например, когда кто-ни-
будь, копая землю под посадки, находит клад. Зло может получиться в
результате действия только непреднамеренно, ибо намерение всякого
деятеля благо: ведь «благо есть то, к чему все стремятся». Значит, зло не
имеет причины само по себе; оно получается случайно, примешиваясь
к результатам действия причин. Следовательно, нельзя полагать единое
первоначало всех зол.
Кроме того. У противоположных деятелей противоположные дей-
ствия. Значит, то, что создается одним и тем же действием, не может
иметь противоположных начал. Но благо и зло создаются одним и тем
же действием: так, одно и то же действие уничтожает воду и рождает пар.
6
Аристотель. Никомахова этика, 1094 а 3.
180 4L Quod distinctio rerum non estpropter contrarietatem agentium

non sunt igitur, propter differentiam boni et mali in rébus inventam, ponenda
principia contraria.
amplius. quod omnino non est, nec bonum nec malum est. quod autem
est, inquantum est, bonum est, ut ostensum est. oportet igitur malum esse
aliquid inquantum est non ens. hoc autem est ens privatum. malum igitur, in-
quantum huiusmodi, est ens privatum; et ipsum malum est ipsa privatio. priva-
tio autem non habet causam per se agentem: quia omne agens agit inquantum
habet formam; et sic oportet per se effectum agentis esse habens formam, cum
agens agat sibi simile, nisi per accidens. relinquitur igitur quod malum non
habet causam per se agentem, sed incidit per accidens in effectibus causarum
per se agentium.
non est igitur unum primum et per se malorum principium: sed primum
omnium principium est unum primum bonum, in cuius effectibus consequitur
malum per accidens.
hinc est quod isaiae 45 dicitur: ego dominus, et non est alter deus: formans
lucem et creans tenebras, faciens pacem et creans malum. ego dominus faciens
omnia haec. et eccli. 11—14: bona et mala, vita et mors, paupertas et honestas,
a deo sunt. et eodem 33—15: contra malum bonum est. sic et contra virum
iustum peccator. et sic intuere in omnia opéra altissimi duo contra duo, unum
contra unum.
dicitur autem deus facere mala, vel creare, inquantum créât ea quae secun-
dum se bona sunt, et tarnen aliis sunt nociva: sicut lupus, quamvis in sua specie
quoddam bonum naturae sit, tarnen ovi est malus; et similiter ignis aquae,
inquantum est eius corruptivus. et per similem modum est causa malorum
in

Скачать:TXTPDF

ex quibus procedit rerum diversitas, sunt ordinatiad invicem, oportet quod huius ordinis sit aliqua una causa: nam multa nonuniuntur nisi per aliquod unum. et sic illud ordinans est prima causa