ita comparatur ad calorem ut potentia ad actum quod nullo modo est in poten-
tia ad frigus. unde nec in ipsis substantiis corruptibilibus est potentia ad non
esse in ipsa substantia compléta nisi ratione materiae. in substantiis autem in-
tellectualibus non est materia, sed ipsae sunt substantiae completae simplices.
igitur in eis non est potentia ad non esse, sunt igitur incorruptibiles.
praeterea. in quibuscumque est compositio potentiae et actus, id quod
tenet locum primae potentiae, sive primi subiecti, est incorruptibile: unde
etiam in substantiis corruptibilibus materia prima est incorruptibilis. sed in
substantiis intellectualibus id quod tenet locum primae potentiae et subiecti,
est ipsa earum substantia compléta, igitur substantia ipsa est incorruptibilis.
nihil autem est corruptibile nisi per hoc quod sua substantia corrumpitur. igi-
tur omnes intellectuales naturae sunt incorruptibiles.
amplius. omne quod corrumpitur vel corrumpitur per se, vel corrumpitur
per aeeidens. substantiae autem intellectuales non possunt per se corrumpi.
omnis enim corruptio est a contrario, agens enim, cum agat secundum quod
est ens actu, semper agendo ducit ad aliquid esse actu. unde, si per huiusmodi
esse actu aliquid corrumpatur desinens esse actu, oportet quod hoc contin-
gat per contrarietatem eorum ad invicem: nam contraria sunt quae mutuo se
expellunt. et propter hoc oportet omne quod corrumpitur per se, vel habere
contrarium, vel esse ex contrariis compositum. neutrum autem horum sub-
stantiis intellectualibus convenit. cuius signum est, quia in intellectu ea etiam
quae secundum suam naturam sunt contraria, desinunt esse contraria: album
enim et nigrum in intellectu non sunt contraria; non enim se expellunt, immo
magis se consequuntur, per intellectum enim unius eorum intelligitur aliud.
substantiae igitur intellectuales non sunt corruptibiles per se. similiter autem
neque per accidens. sic enim corrumpuntur accidentia et formae non subsis-
tentes. ostensum autem est supra quod substantiae intellectuales sunt subsis-
tentes. sunt igitur omnino incorruptibiles.
55. Мыслящие субстанции нетленны 249
к восприятию акта тепла,] относится к теплу как потенция к акту, но ни-
когда не может относиться как потенция к холоду. Таким образом, даже
в тленных субстанциях нет потенции к небытию в самой завершенной
субстанции — она есть только в материи. Но в мыслящих субстанциях
нет материи; они — простые завершенные субстанции. Следовательно,
в них нет потенции к небытию. Следовательно, они нетленны.
Кроме того. Во всем, что составлено из потенции и акта, то, что
выступает в качестве первой потенции, или первого подлежащего, не-
уничтожимо: даже в тленных субстанциях первая материя нетленна. Но
в мыслящих субстанциях в качестве первой материи и первого подлежа-
щего выступает сама их завершенная субстанция. Следовательно, [у них]
сама субстанция неуничтожима. Но уничтожимым нечто бывает оттого,
что уничтожается именно его субстанция. Следовательно, все мыслящие
субстанции неуничтожимы.
Далее. Все, что уничтожается, уничтожается либо само по себе, либо
по совпадению. — Сами по себе мыслящие субстанции не могут быть
уничтожены. Ибо всякое уничтожение от противоположного. В самом
деле: всякий деятель действует сообразно тому, чем он сам в действи-
тельности является; его действие всегда ведет к некоему актуальному
бытию. Если в результате актуализации этого бытия нечто [другое] унич-
тожается и перестает быть актуально, то такое случается из-за взаимной
противоположности этих [двух актов — деятеля и того, что разрушается
135
от его действия]: ибо противоположности вытесняют друг друга. Вот
почему все, что подвержено уничтожению само по себе, должно либо
иметь противоположность, либо состоять из противоположностей. Но
мыслящим субстанциям не свойственно ни то, ни другое. Свидетельство
тому: в уме даже [вещи], противоположные по своей природе, перестают
быть противоположными. Так, белое и черное в уме не противополож-
ны: они не вытесняют друг друга, наоборот — они друг друга предполага-
ют, ибо, помыслив одно из них, мы тем самым мыслим и другое. Следо-
вательно, мыслящие субстанции неуничтожимы сами по себе. — Точно
так же неуничтожимы они и по совпадению. В самом деле, по совпа-
дению могут быть уничтожены акциденции и формы, не обладающие
самостоятельным существованием. Но выше было показано, что мыс-
лящие субстанции обладают самостоятельным существованием (II, 51).
Следовательно, они ни в каком отношении не уничтожимы.
135
Аристотель. Категории, 14 а 10.
250 55. Quod substantiae intellectuelles sunt incorruptibiles
adhuc. corruptio est mutatio quaedam. quam oportet esse terminum mo-
tus, ut in physicis est probatum. unde oportet quod omne quod corrumpitur
moveatur. ostensum est autem in naturalibus quod omne quod movetur est
corpus, oportet igitur omne quod corrumpitur esse corpus, si per se corrump-
atur: vel aliquam formam seu virtutem corporis a corpore dependentem, si
corrumpatur per accidens. substantiae autem intellectuales non sunt corpora,
neque virtutes seu formae a corpore dependentes. ergo neque per se neque per
accidens corrumpuntur. sunt igitur omnino incorruptibiles.
item, omne quod corrumpitur, corrumpitur per hoc quod aliquid patitur:
nam et ipsum corrumpi est quoddam pati. nulla autem substantia intellectu-
alis potest pati tali passione quae ducat ad corruptionem. nam pati recipere
quoddam est. quod autem recipitur in substantia intellectuali, oportet quod
recipiatur in ea per modum ipsius, scilicet intelligibiliter. quod vero sic in sub-
stantia intellectuali recipitur, est perfîciens substantiam intellectualem, et non
corrumpens eam: intelligibile enim est perfectio intelligentis. substantia igitur
intelligens est incorruptibilis.
praeterea. sicut sensibile est obiectum sensus, ita intelligibile est obiectum
intellectus. sensus autem propria corruptione non corrumpitur nisi propter
excellentiam sui obiecti: sicut visus a valde fulgidis, et auditus a fortibus so-
nis, et sic de aliis. dico autem propria corruptione: quia sensus corrumpitur
etiam per accidens propter corruptionem subiecti. qui tarnen modus corrup-
tionis non potest accidere intellectui: cum non sit actus corporis ullius quasi a
corpore dependens, ut supra ostensum est. patet autem quod nec corrumpitur
per excellentiam sui obiecti: quia qui intelligit valde intelligibilia, non minus
intelligit minus intelligibilia, sed magis. intellectus igitur nullo modo est cor-
ruptibilis.
55. Мыслящие субстанции нетленны 251
К тому же. Уничтожение есть некое изменение. Оно должно быть
пределом движения, как доказано в Физике.136 Поэтому все тленное дви-
жется. Но все, что движется, есть тело, как показано в Лекциях о при-
роде.137 Следовательно, все само по себе тленное должно быть телом; а
тленное по совпадению должно быть какой-то формой тела или силой,
зависящей от тела. Но мыслящие субстанции — не тела и не формы или
свойства, зависящие от тел. Следовательно, они не уничтожимы ни сами
по себе, ни по совпадению. Значит, они совершенно нетленны.
И еще. Все уничтожаемое уничтожается оттого, что претерпевает не-
что: ведь и само уничтожение есть разновидность претерпевания. Но ни
одна мыслящая субстанция не способна к такому претерпеванию, ко-
торое ведет к гибели. В самом деле, претерпевать значит воспринимать
нечто. Но если мыслящая субстанция воспринимает нечто, то только
свойственным ей способом, т.е. в умопостигаемом виде. Но все, вос-
принимаемое мыслящей субстанцией в таком виде, не разрушает ее, а
совершенствует, ибо мыслимое есть совершенство мыслящего.138 Следо-
вательно, мыслящая субстанция неуничтожима.
Кроме того. Как ощущаемое — предмет ощущения, так умопостига-
емое — предмет ума. Ощущение уничтожается свойственным ему унич-
тожением только тогда, когда его предмет превосходит его [способность
к восприятию]: так, мы теряем зрение от чересчур яркого света, слух
— от слишком громкого звука и т.п. Я говорю здесь о «свойственном ему
уничтожении» потому, что ощущение может уничтожиться и по совпа-
дению — вследствие порчи [или гибели] подлежащего — [ощущающего
субъекта]. Что же касается ума, то по совпадению он не может уничто-
житься, ибо он не есть акт какого-либо тела и не зависит от тела,139 как
было показано выше (II, 51). Не может его разрушить и превосходство
его предмета, ибо если кто-то будет мыслить нечто в наивысшей степени
умопостигаемое, тот потом будет способен мыслить нечто менее умо-
постигаемое не в меньшей степени, а в большей, [т.е. чем выше степень
умопостигаемое™ предмета мысли, тем совершеннее и крепче стано-
вится ум, помыслив его — он не разрушается, а развивается оттого, что
пытается воспринять предмет, превосходящий его мыслительные воз-
можности]. Следовательно, ум никак не уничтожим.
136
Аристотель. Физика, 224 b 7.
137
«Лекции о природе» — Φυσική άκρόασις Аристотеля; обычно переводится на русский
как «Физика»; 234 b 10; 267 а 23 и др.
138
См. Аристотель. О душе, 417 b 2.
139
См. Аристотель. О душе, 429 а 24 ел., 429 b 3 слл.
252 55. Quod substantiae intellectuelles sunt incorruptibiles
amplius. intelligibile est propria perfectio intellectus: unde intellectus in
actu et intelligibile in actu sunt unum. quod igitur convenit intelligibili in-
quantum est intelligibile, oportet convenire intellectui inquantum huiusmodi:
quia perfectio et perfectibile sunt unius generis. intelligibile autem, inquan-
tum est intelligibile, est necessarium et incorruptibile: necessaria enim per-
fecte sunt intellectu cognoscibilia; contingentia vero, inquantum huiusmodi,
non nisi deficienter; habetur enim de eis non scientia, sed opinio; unde et cor-
ruptibilium intellectus scientiam habet seeundum quod sunt incorruptibilia,
inquantum scilicet sunt universalia. oportet igitur intellectum esse incorrupti-
bilem.
adhuc. unumquodque perficitur secundum modum suae substantiae. ex
modo igitur perfectionis alicuius rei potest accipi modus substantiae ipsius.
intellectus autem non perficitur per motum, sed per hoc quod est extra motum
existens: perficimur enim secundum intellectivam animam scientia et pru-
dentia, sedatis permutationibus et corporalibus et animae passionum; ut patet
per philosophum, in vii physicorum. modus igitur substantiae intelligentis est
quod esse suum sit supra motum, et per consequens supra tempus. esse autem
cuiuslibet rei corruptibilis subiacet motui et tempori. impossibile est igitur
substantiam intelligentem esse corruptibilem.
praeterea. impossibile est naturale desiderium esse inane: natura enim ni-
hil facit frustra, sed quilibet intelligens naturaliter desiderat esse perpetuum:
non solum ut perpetuetur esse secundum speciem, sed etiam Individuum,
quod sic patet. naturalis enim appetitus quibusdam quidem inest ex appre-
hensione: sicut lupus