competit esse secundum totam essendi potestatem: sicut, si esset aliqua albedo
separata, nihil ei de virtute albedinis déesse posset; nam alicui albo aliquid de
virtute albedinis deest ex defectu recipientis albedinem, quae eam secundum
modum suum recipit, et fortasse non secundum totum posse albedinis. deus
igitur, qui est suum esse, ut supra probatum est, habet esse secundum totam
virtutem ipsius esse, non potest ergo carere aliqua nobilitate quae alicui rei
conveniat.
sicut autem omnis nobilitas et perfectio inest rei secundum quod est, ita
omnis defectus inest ei secundum quod aliqualiter non est. deus autem, sicut
habet esse totaliter, ita ab eo totaliter absistit non esse: quia per modum per
quem habet aliquid esse, déficit a non esse, a deo ergo omnis defectus absistit.
est igitur universaliter perfectus.
illa vero quae tantum sunt, non sunt imperfecta propter imperfectionem
ipsius esse absoluti: non enim ipsa habent esse secundum suum totum posse,
sed participant esse per quendam particularem modum et imperfectissimum.
item, omne imperfectum ab aliquo perfecto necesse est ut praecedatur: se-
men enim est ab animali vel a planta, igitur primum ens oportet esse perfectis-
simum. ostensum est autem deum esse primum ens. est igitur perfectissimus.
amplius. unumquodque perfectum est inquantum est actu; imperfectum
autem secundum quod est potentia cum privatione actus. id igitur quod nullo
modo est potentia sed est actus purus, oportet perfectissimum esse, taie autem
deus est. est igitur perfectissimus.
amplius. nihil agit nisi secundum quod est in actu. actio igitur consequitur
modum actus in agente. impossibile est igitur effectum qui per actionem edu-
citur, esse in nobiliori actu quam sit actus agentis: possibile est tarnen actum
effectus imperfectiorem esse quam sit actus causae agentis, eo quod actio potest
debilitari ex parte eius in quod terminatur. in génère autem causae effîcientis
28. О божественном совершенстве 155
сосредоточена вся мощь бытия; так, если бы существовала отделенная
[от материи] белизна, то в ней была бы сосредоточена вся без изъятия
сила белизны, в то время как у какой-нибудь белой вещи сила белизны
будет скорее всего ущербна из-за неспособности [подлежащего], при-
нимающего белизну в меру своих способностей, принять ее во всей ее
мощи. Следовательно, Бог, тождественный своему бытию, как доказа-
но выше, обладает бытием во всей силе самого бытия. Значит, он впол-
не обладает и всяческим благородством, каким только может обладать
какая-либо вещь.
Всякое благородство и совершенство присуще вещи в той мере, в ка-
кой она есть; и точно так же всякий недостаток присущ ей настолько,
насколько она в каком-нибудь отношении не есть. Бог же обладает бы-
тием всецело, так что всякое небытие столь же всецело в нем отсутству-
ет: ибо в какой мере нечто обладает бытием, в такой же мере оно лишено
небытия. Следовательно, Бог лишен всякого недостатка. Значит, его со-
вершенство универсально.
Что же касается тех [вещей], которые только существуют, [но не жи-
вут], то они несовершенны не потому, что несовершенно само их бытие
как таковое: эти вещи не обладают бытием в полную его силу, но при-
частны бытию каким-то частным и в высшей степени несовершенным
образом.
И еще. Всякому несовершенному необходимо должно предшест-
вовать нечто [более] совершенное: так, семени предшествует животное
или растение. Следовательно, самое первое сущее должно быть самым
совершенным. Но мы доказали, что первое сущее — Бог. Следовательно,
он — самый совершенный.
Далее. Всякая вещь совершенна постольку, поскольку она актуальна,
и несовершенна постольку, поскольку потенциальна — лишена действи-
тельного бытия. Следовательно, то, что никоим образом не существует
в потенции, но есть чистый акт, должно быть самым совершенным. Бог
именно таков. Следовательно, он в высшей степени совершенен.
Далее. Всё, что действует, действует лишь постольку, поскольку
есть в действительности. Значит, действие соответствует степени дейс-
твительности действующего. Следовательно, степень действительности
результата действия не может быть выше, чем [степень действительнос-
ти] самого действия, исходящего от деятеля. Правда, действительность
результата может быть менее совершенна, чем действительность дейс-
твующей причины, потому что действие может ослабляться со стороны
того, на что оно направлено. Но в пределах рода действующей причины
156 XXVIIL Deperfectione divina
fit reductio ad unam primam quae deus dicitur, ut ex dictis patet, a quo sunt
omnes res, ut in sequentibus ostendetur. oportet igitur quicquid actu est in
quacumque re alia, inveniri in deo multo eminentius quam sit in re illa, non
autem e converso. est igitur deus perfectissimus.
item, in unoquoque génère est aliquid perfectissimum in génère illo, ad
quod omnia quae sunt illius generis mensurantur: quia ex eo unumquodque
ostenditur magis vel minus perfectum esse, quod ad mensuram sui generis ma-
gis vel minus appropinquat; sicut album dicitur esse mensura in omnibus col-
oribus, et virtuosus inter omnes homines. id autem quod est mensura omnium
entium non potest esse aliud quam deus, qui est suum esse, ipsi igitur nulla
deest perfectionum quae aliquibus rébus conveniat: alias non esset omnium
communis mensura.
hinc est quod, cum quaereret moyses divinam videre faciem seu gloriam,
responsum est ei a domino, ego ostendam tibi omne bonum, ut habetur exod.
33-19, per hoc dans intelligere in se omnis bonitatis plenitudinem esse, dio-
nysius etiam, in v cap. de div. nom. dicit: deus non quodam modo est existens,
sed simpliciter et incircumscriptive totum esse in seipso accepit et praeacce-
pit. sciendum tarnen est quod perfectio deo convenienter attribui non potest si
nominis significatio quantum ad sui originem attendatur: quod enim factum
non est, nec perfectum posse dici videtur. sed quia omne quod fît, de potentia
in actum deductum est et de non esse in esse quando factum est, tune recte
perfectum esse dicitur, quasi totaliter factum, quando potentia totaliter est ad
actum reducta, ut nihil de non esse retineat, sed
28. О божественном совершенстве 157
[все действующие причины] сводятся к одной причине, которая назы-
вается Бог, о чем мы уже говорили, от которого происходят все вещи,
как будет показано впоследствии. Следовательно, всё, что существует
в действительности в любой другой вещи, в гораздо большей степени
[действительности] есть в Боге, но не наоборот. Следовательно, Бог —
совершеннее всех.
И еще. В каждом роде есть нечто, в этом роде наиболее совершен-
ное, служащее мерилом [совершенства] для всех принадлежащих к
этому роду [вещей]: большее или меньшее совершенство всякой вещи
выражается в большей или меньшей близости её к мерилу своего рода:
так, белый цвет называют мерилом для всех цветов, а добродетельного
человека — мерилом для людей. Но кто, как не Бог, тождественный
своему бытию, может быть мерилом для всех сущих? А значит, он об-
ладает всеми без исключения совершенствами, какие только есть у всех
прочих вещей: в противном случае он не был бы общим мерилом для
всех.
Вот почему, когда Моисей просил показать ему божественное лицо,
или славу, Господь ответил ему: «Я покажу тебе всё благо»,135 — как ска-
зано в книге Исход, давая тем самым понять, что в нем — вся полнота
благости. — И Дионисий, в 5 главе О божественных именах говорит: «Бог
существует не каким-то образом, но просто и неограниченно содержит
136
и предсодержит в себе всё бытие в целом».
Нужно, впрочем, заметить, что совершенство — perfectio — не может
быть приписано Богу, если понимать его [этимологически] — в соответс-
твии с происхождением этого слова. То, чего не «вершили», не «дела-
137
ли», нельзя назвать «совершенным», «сделанным». С другой стороны,
всё, что делается (fit), выводится из потенции в акт, из небытия в бытие,
и, когда «сделано» (factum), [существует уже актуально]; с этой точки
зрения Бог по праву называется perfectus — «совершенный» — то есть
totaliter factus — «вполне сделанный»: это означает, что потенция в нем
всецело возведена к акту, так что он не содержит ничего от небытия, но
135
Русский синодальный текст: «Я проведу пред тобою всю славу Мою» , 33:19; греч.
Септ.: «я пройду перед тобой в славе Моей».
136
Пер. Г.М.Прохорова: «И существует Сущий Бог ведь не как-то иначе, но просто и
неопределенно, все бытие содержа в Себе и предымея», с. 197.
137
Латинское слово perfectio означает «сделанность» от тлатояа/асеге — делать, с пристав-
кой/>ег, указывающей на завершение действия, рефсеге — сделать, доделать. Букв.: вещь,
которую не делали, не изготавливали quod «factum» non est, нельзя назвать «perfectum» — до-
деланной, совершенной.
158 XXIX. De similitudine creaturarum
habeat esse completum. per quandam igitur nominis extensionem perfectum
dicitur non solum quod fiendo pervenit ad actum completum, sed id etiam
quod est in actu completo absque omni factione. et sic deum perfectum esse
dicimus, secundum illud matth. 5-48: estote perfecti sicut et pater vester cae-
lestis perfectus est.
CapitulumXXIX
De similitudine creaturarum
ex hoc autem quomodo in rébus possit similitudo ad deum inveniri vel non
possit, considerari potest.
effectus enim a suis causis déficientes non conveniunt cum eis in nomine et
ratione, necesse est tarnen aliquam inter ea similitudinem inveniri: de natura
enim actionis est ut agens sibi simile agat cum unumquodque agat secundum
quod actu est. unde forma effectus in causa excedente invenitur quidem ali-
qualiter, sed secundum alium modum et aliam rationem, ratione cuius causa
aequivoca dicitur. sol enim in corporibus inferioribus calorem causât agendo
secundum quod actu est; unde oportet quod calor a sole generatus aliqualem
similitudinem obtineat ad virtutem activam solis, per quam calor in istis infe-
rioribus causatur, ratione cuius sol calidus dicitur, quamvis non una ratione. et
sic sol omnibus illis similis aliqualiter dicitur in quibus suos effectus effîcaciter
inducit: a quibus tarnen rursus omnibus dissimilis est, inquantum huiusmodi
effectus non eodem modo possident calorem et huiusmodi quo in sole inveni-
tur. ita etiam et deus omnes perfectiones rébus tribuit, ac per hoc cum omnibus
similitudinem habet et dissimilitudinem simul.
et inde est quod sacra scriptura aliquando similitudinem inter