Сайт продается, подробности: whatsapp telegram
Скачать:TXTPDF
Сумма против язычников Книга I
умозаключение.
2
Аристотель, О душе, 412 а 25.
258 . LVII. Cognitio dei non est discursiva

item, omnis ratiocinans alia consideratione intuetur principia et conclu-
sionem: non enim oporteret, consideratis principiis, ad conclusionem proce-
dere, si ex hoc ipso quod principia considerantur conclusiones etiam consider-
arentur. deus autem cognoscit omnia operatione una, quae est sua essentia, ut
supra probatum est. non est igitur sua cognitio ratiocinativa.
praeterea. omnis ratiocinativa cognitio habet aliquid de potentia et aliq-
uid de actu: nam conclusiones in principiis sunt in potentia. in divino autem
intellectu potentia locum non habet, ut supra ostensum est. non est igitur eius
intellectus discursivus.
amplius. in omni scientia discursiva oportet aliquid esse causatum: nam
principia sunt quodammodo causa efficiens conclusionis; unde et demonstra-
tio dicitur Syllogismus faciens scire. in divina autem scientia nihil potest esse
causatum: cum sit ipse deus, ut ex superioribus patet. dei igitur scientia non
potest esse discursiva.
adhuc. ea quae naturaliter cognoscuntur, absque ratiocinatione nobis sunt
nota: sicut patet de primis principiis. sed in deo non potest esse cognitio nisi
naturalis, immo nisi essentialis: sua enim scientia est sua essentia, ut supra
probatum est. dei igitur cognitio non est ratiocinativa.
praeterea. omnem motum necesse est reduci in primum movens quod est
movens tantum et non motum. illud igitur a quo est prima origo motus, oportet
omnino esse movens non motum. hoc autem est intellectus divinus, ut supra
ostensum est. oportet igitur intellectum divinum omnino esse moventem non
motum. ratiocinatio autem est quidam motus intellectus transeuntis ab uno in
aliud. non est igitur divinus intellectus ratiocinativus.
item, quod est supremum in nobis est inferius eo quod in deo est: nam
inferius non attingit superius nisi in sui summo. supremum autem in nostra
cognitione est, non ratio, sed intellectus, qui est rationis origo. dei igitur cpg^
nitio non est ratiocinativa, sed intellectualis tantum.
57. Божье познание не дискурсивно 259

И еще. Всякий умозаключающий рассматривает отдельно исходную
посылку и отдельно вывод. Ведь если бы созерцание начал позволяло ему
сразу видеть все, что из них следует, ему не нужно было бы переходить от
рассмотрения начал к выводам. Но Бог познает все одним действием, и
это действие — его сущность, как показано выше (1,46). Следовательно,
в его познании нет умозаключений.
Кроме того. Всякое познание из умозаключений отчасти потенци-
ально, отчасти актуально: ибо выводы потенциально содержатся в пред-
посылках. Но в Божьем уме нет места потенции, как показано выше (1,
16). Следовательно, его ум не дискурсивен.
Далее. Во всяком дискурсивном знании должно быть нечто, имею-
щее причину. Ибо исходные посылки — это, в известном смысле, дейс-
твующая причина вывода. Поэтому и доказательство называется «силло-
гизмом, производящим знание».233 Но в божественном знании не может
быть ничего, обязанного своим существованием причине: ибо оно — это
сам Бог, как явствует из вышеизложенного (1,45). Следовательно, Божье
знание не может быть дискурсивным.
К тому же. То, что познается естественно, известно нам без умозак-
лючений: таковы первые начала. Но в Боге всякое знание естественно,
более того — сущностно, ибо его знание есть его сущность, как доказано
выше (1, 45). Следовательно, Бог не познает с помощью умозаключе-
ний.
Кроме того. Всякое движение необходимо восходит к первому дви-
гателю, который только движет, но не движется (1, 13). Значит, перво-
источник всякого движения должен быть совершенно неподвижным
двигателем. А этот первоисточник — божественный ум, как показано
выше (1,44). Значит, божественный ум должен быть совершенно непод-
вижным двигателем. Но умозаключение есть своего рода движение ума,
переходящего от одного к другому. Следовательно, в божественном уме
нет умозаключений.
И еще. Высшее в нас ниже того, что в Боге. Но низшее соприкаса-
234
ется с высшим только самой своей вершиной. А наивысшее в нашем
познании — не рассудок, а ум, который есть источник рассудка. Следо-
вательно, познание Бога — не рассудительное посредством умозаключе-
ний, а чисто умное.

233
См. Аристотель, Вторая аналитика, 71 b 18: «… мы имеем знание и посредством дока-
зательства… [А это] такой силлогизм, посредством которого мы знаем…»
234
Дионисий Ареопагит, О божественных именах, 7, 3.
260 . LVJL Cognitio dei non est discursiva

amplius. a deo omnis defectus removendus est: eo quod ipse est simpliciter
perfectus, ut supra ostensum est. sed ex imperfectione intellectualis naturae
provenit ratiocinativa cognitio. nam quod per aliud cognoscitur minus est no-
tum eo quod per se cognoscitur; nec ad id quod per aliud est notum natura
cognoscentis suffîcit sine eo per quod fit notum. in cognitione autem ratioci-
nativa fît aliquid notum per aliud: quod autem intellectualiter cognoscitur per
se est notum, et ad ipsum cognoscendum natura cognoscentis suffîcit absque
exteriori medio. unde manifestum est quod defectivus quidam intellectus est
ratio, divina igitur scientia non est ratiocinativa.
adhuc. absque rationis discursu comprehenduntur ea quorum species sunt
in cognoscente: non enim visus discurrit ad lapidem cognoscendum cuius si-
militudo in visu est. divina autem essentia est omnium similitudo, ut supra
probatum est. non igitur procedit ad aliquid cognoscendum per rationis dis-
cursum.
patet etiam solutio eorum quae discursum in divinam scientiam inducere
videntur. turn ex hoc quod per essentiam suam alia novit. quod quidem os-
tensum est non fieri discursive: cum eius essentia se habeat ad alia non sicut
principium ad conclusiones, sed sicut species ad res cognitas. tum ex hoc quod
inconveniens forte aliquibus videretur si deus syllogizare non posset. habet
enim syllogizandi scientiam tanquam iudicans, et non sicut syllogizando dis-
currens.
huic autem veritati, rationibus probatae, etiam sacra scriptura testimoni-
um perhibet. dicitur enim hebr. 4—13: omnia nuda et aperta sunt oculis eius.
quae enim ratiocinando scimus non sunt secundum se nobis nuda et aperta,
sed ratione aperiuntur et nudantur.
57. Божье познание не дискурсивно 261

Далее. Богу нельзя приписать недостатка, ибо он абсолютно совер-
шенен, как показано выше (1, 28). А дискурсивное знание происходит
от несовершенства разумной природы.235 Ибо то, что познается через
другое, познается в меньшей степени, чем то, что познается само по
себе. Кроме того, когда одно познается через другое, это значит, что
природы познающего недостаточно для познания первого и ей в по-
мощь нужно второе. Но в дискурсивном познании одно познается че-
рез другое. А в интеллектуальном познании [предмет] познается сам по
себе, и природы познающего для познания достаточно без внешнего
посредника. Из этого ясно, что рассудок — недостаточный ум (дефек-
тивный интеллект). Следовательно, божественное знание не нуждается
в умозаключениях.
К тому же. [Предметы], чей вид находится в познающем, познают-
ся без дискурсии рассудка; так, например, нашему взгляду не надо пе-
ребегать [с одного п редмета на другой], чтобы разглядеть камень, если
его зрительный образ находится в нас. Но Божья сущность есть подобие
всех вещей, как доказано (1, 54). Следовательно, Богу нет надобности
приходить к познанию чего-либо через рассудочный дискурс.
Тем самым, очевидно, разрешаются трудности, требующие, как ка-
жется, введения дискурсии в божественное знание. — Во-первых, Бог
познает все прочие [вещи] через свою сущность. Но такое познание не
может быть дискурсивным, как уже доказано; ибо его сущность отно-
сится к другим [вещам] не как исходная посылка к выводам, а как вид к
предмету познания. — Во-вторых, кому-то может показаться неподоба-
ющим для Бога не уметь мыслить силлогизмами. Но Бог знает силлогиз-
мы — только не так, как знает их рассуждающий с помощью силлогиз-
мов, а как судящий [о верности силлогизма].
В пользу этой истины, которую мы доказали с помощью аргументов,
свидетельствует и Священное Писание. Так, в Послании к Евреям сказа-
но: «Всё обнажено и открыто пред очами его» (4:13). — То, что мы знаем
благодаря умозаключениям, само по себе не обнажено и не открыто для
нас, но обнажается и открывается с помощью рассудка.

 


235
См. Аристотель. Физика, 184 а 15—25; Вторая аналитика, 71 b 33.
262 LVIIL Deus non intelligit componendo et dtvidendo

Capitulum LVIII
Quod deus non intelligit componendo et dividendo

per eadem etiam ostendi potest quod intellectus divinus non intelligit per
modum intellectus componentis et dividentis.
cognoscit enim omnia cognoscendo essentiam suam. essentiam autem
suam non cognoscit componendo et dividendo: cognoscit enim seipsum sicut
est: in ipso autem nulla est compositio. non igitur intelligit per modum intel-
lectus componentis et dividentis.
adhuc. ea quae intellectu componuntur et dividuntur nata sunt seorsum
ab eo considérait compositione enim et divisione opus non esset si in hoc ipso
quod de aliquo apprehenderetur quid est, haberetur quid ei inesset vel non in-
esset. si igitur deus intelligeret per modum intellectus componentis et dividen-
tis, sequeretur quod non uno intuitu omnia consideraret, sed seorsum unum-
quodque. cuius contrarium supra est ostensum.
amplius. in deo non potest esse prius et posterius. compositio autem et di-
visio posterior est consideratione eius quod quid est, quae est eius principium.
in operatione igitur divini intellectus compositio et divisio esse non potest.
item, proprium obiectum intellectus est quod quid est: unde circa hoc non
decipitur intellectus nisi per accidens, circa compositionem autem et divi-
sionem decipitur; sicut et sensus qui est propriorum semper est verus, in aliis
autem fallitur. in intellectu autem divino non est aliquid per accidens, sed so-
lum quod per se est. in divino igitur intellectu non est compositio et divisio sed
solum simplex rei acceptio.
amplius. propositionis per intellectum componentem et dividentem for-
matae compositio in ipso intellectu existit, non in re quae est extra animam. si
igitur intellectus divinus de rébus iudicet per modum intellectus componentis
et dividentis, erit intellectus ipse compositus. quod est impossibile, ut ex supra
dictis patet.
item, intellectus componens et dividens diversis compositionibus diversa
58. Бог не мыслит через связывание и разделение 263

Глава 58
О том, что Бог не мыслит через связывание и разделение

Те же доводы показывают, что Божий ум мыслит не так, как ум свя-
зывающий и разделяющий.
В самом деле: он знает всё, зная свою сущность. А свою сущность он
познает без связывания и разделения, ибо он познает себя как есть, а в
нем нет сложности. Следовательно, Бог мыслит не так, как связываю-
щий и

Скачать:TXTPDF

умозаключение.2Аристотель, О душе, 412 а 25.258 . LVII. Cognitio dei non est discursiva item, omnis ratiocinans alia consideratione intuetur principia et conclu-sionem: non enim oporteret, consideratis principiis, ad conclusionem proce-dere,